XI.-XII. mendeen inguruan, beste talde ekoizle bat agertu zen: burgesia osatzen zuten artisau eta merkatariena. Hirietan bizi ziren, eta egitura feudaletik at zeuden. Pribilegiorik gabea ziren, gizarteko talde hori ez zegoen jaunen mende eta erregeak ezarritako zergak bakarrik ordaintzen zituen. Euskal lurraldeetan hiribildu asko sortu ziren mende horietan, eta horrekin batera, burgesak ugaritu egin ziren. Hiri askok itsas merkataritza zuten oinarri (Bilbo, Donostia, Hondarribia…), baina barrualdean ere baziren garrantzi handiko hainbat hiribildu: Gasteiz, Agurain… Baziren artisau-hiriak ere (arrantza Bermeon, oihalgintza Durangon, armagintza Markinan…).
Euskal lurraldeetan bi artisautza-jarduera nagusi zeuden Erdi Aroan: burdingintza eta ontzigintza. Burdingintza batez ere burdinoletan egiten zen. Hasieran, mendietan kokaturik zeuden burdinolak, baina IV. mendetik aurrera haranetan eraikitzen hasi ziren. Nekazaritzako tresnak, arrantzarako arpoiak, ontzigintzarako tresnak, etab. egiten zituzten. Metala lantzearekin lotuta, beste hainbat artisau lanbide zeuden: errementariak, sarrailagileak, eztainugileak, zilarginak, labanagileak, armagileak… Ontzigintzari dagokionez, euskaldunek normandiarrengandik ikasi zituzten lehen itsas teknikak, XI. mende inguruan. Industria horren garapenean hiru arrazoi aipatu ohi dira: itsasoaren gertutasuna, arrantza eta merkataritza. Beste artisau batzuk ehunekin eta jantzigintzarekin lotutakoak ziren (ehuleak, zapataginak, sokagileak…), baita larruarekin lotutakoak ere (larrugileak, tindatzaileak, poltsagileak…), eraikuntzarekin edo etxeko tresnekin lotutakoak (arotzak, harginak, pitxargileak …). Artisau talde bakoitza gremio banatan antolatuta egon ohi zen.
Merkataritzari dagokionez, hasieran eskualdeko nekazarien eta artisauen arteko produktuen trukea egiten hasi ziren, baina pixkanaka komunikabideak hobetu ahala, eta bideetan bakea nagusitu ahala, merkataritza-sare zabalak antolatu zituzten. Garraioa bereziki itsasoz egiten zen. Lurreko garraiorako, erromatarren garaiko galtzada zaharrak eta zubiak konpontzeari ekin zioten, eta baita bide berriak sortzeari ere, hiri ingelesak, flandriarrak eta italiarrak lotu zituzten horrela.
Burgesiaren barruan, maila asko bereizten ziren: merkatari- edo gremio-maisu aberats batzuen ondoan, lanbide liberalak zituztenak zeuden (irakasle, mediku, bankari). Burgesak ez zuten talde handia osatzen, baina garrantzi ekonomiko handia lortzen joan ziren heinean, haien boterea handitu egin zen.