Erlijio-sinesmenak eta kulturak Erdi Aroan: judaismoa

Sorrera

Kristo aurreko 2.000 urtean Mediterraneoaren ekialdean bizi ziren tribu nomadei hebrearrak deitzen zitzaien. Egiptotik ihes egitean, Judean edo Judako basamortuan bizitzen jarri zirenean, judu deitzen hasi zitzaien. K.a. X. mende inguruan tribu haiek Israelgo Erresuma sortu zuten Palestinan. K.a. VII. mendera arte han egon ziren, baina handik aurrera, konkistatzaile asiriarrek, persiarrek, greziarrek eta, azkenenean, erromatarrek mundu osoan zehar sakabanarazi zituzten. Jainko bakarra, Yaveh, zela sinesten zuten.

Sinesmenaren oinarriak

Judaismoa erlijio monoteista da, hau da jainko bakarra onartzen duen sinesmen erlijiosoa, eta bere jarraitzaileak juduak dira.
Biblia liburuan oinarrituta, juduek Jainkoak aukeratutako herritzat dute beren burua. Beren arbasoek jainkoarekin itun bat egin omen zuten (kristauek Itun zaharra deitzen dutena), eta itun horren arabera, juduek Jainkoak Bibliako lehen bost liburuetan emandako arauak errespetatzeko konpromisoa dute. Hori da juduek sakratutzat jotzen duten legea, Tora bilduman jasoa.
Juduek ez dute apaizik, errabinoek legearen interpretazioa egiten dute, eta sinagogetan egiten den Toraren irakurketa eta otoitzak zuzentzen dituzte.

Juduen errituei eta ohiturei dagokienean, besteak beste
• Egunean hiru bider egiten dute otoitz.
• Ezin dituzte aldi berean esnea eta haragia hartu, ezta zenbait animaliaren okela jan ere, adibidez txerria, ez baitira purutzat jotzen. Haragia jan aurretik, behar bezala sakrifikatu behar da animalia (odol guztia atera behar zaio).
• Haurrei zirkunzisioa edo erdainkuntza egiten zaie, jaio eta zortzi egunera

Ospakizun nagusiak

• Juduen bizitza urteko eta egutegiko jai erlijiosoen arabera antolatzen da. Urtean zehar juduek ospakizun asko dituzte, baina garrantzizkoenak hauexek dira: Barkamen Handia; Etxolen jaia, Argien jaia, Zorteen jaia eta Pazkoa.
• Juduentzako asteko jai nagusia larunbata da. Egun horretan Jainkoak mundua egin eta zazpigarren egunean atsedenaldia hartu zuela gogoratzen dute juduek.
• Judaismoaren sinboloa sei puntako izarra da.

Juduen ekarpena

Erdi Aroan juduen garapen kulturalik garrantzitsuena lurralde musulmanetan gertatu zen. Judu askok garrantzizko lanak egin zituzten, jakintzen ezagutza sakona zutelako eta hizkuntza asko zekizkitelako: Al Andalusko erregeen sendagile, aholkulari, administrari, etab. izan ziren.

Utzi erantzuna