Kategoria: Artea

Arte gotikoa, XII. mendeko bigarren erdialdetik aurrera gertatu ziren aldaketekin erlazionatuta dago. Izan ere, arte gotikoa Europan nagusitu zen egoera berri baten ondorioz sortu zen, ideia berriak sortu, garatu eta zabaldu zirelako.

• Elizak nagusitasun erlijiosoa ez ezik, protagonismo politiko, ekonomiko eta soziala ere aldarrikatu nahi zuen, horretarako, ez zuen inolako arazorik izan jaun feudalen eta erregeen aurka beren egoera adierazteko. Eliza garailearen garaia zen.
• Hiriak nagusitu egin ziren. Gero eta aberatsagoak ziren, eta hiriekin batera, hiritarrak, gotzainak eta burgesak. Hiriak eta hiriko eraikinak, erlijiosoak (katedralak, bereziki) zein zibilak (jauregiak, unibertsitateak, udaletxeak, azokak), egoera berri horren isla ziren.
• Erlijioa bizitzeko modu berriak sortu ziren. Jainkoarengana hel zitekeen, fedearen bidez ez ezik, arrazoiketa erabiliz ere bai. Hori da unibertsitateetan irakasten zutena. Katedralak zeruraino heltzen zirela ematen zuen, Jainkoarenganaino heltzeko moduko garaiera zutela irudikatu nahi zuten.

Ezaugarri horiez guztiez hornitutako estilo berri bat sortu zen, erromanikoa baztertu zuena: gotikoa, alegia. Arte horrek XVI. mendera arte iraun zuen Europako leku askotan, Euskal Herrian, adibidez.

Arkitektura gotikoa

Arte gotikoa mundu berri baten emaitza dela esan dugu. Mundu berri hori azaltzeko baliabide nagusia arkitektura izan zen, eta eraikinen artean katedrala da bereziki aipatzekoa. Katedralaren eginkizun nagusia erlijio kristauaren mezua irakastea da, eta sarreratik bertatik hasi eta barruko beirateraino, eginkizun hori betetzeko moduan baliatzen zituzten elementu guztiak.

Sinestedunek katedralean Jainkoaren hitzarekin bat egiten zuten. Erdi Aroko idazleek ere behin eta berriz adierazten zuten katedralek Jainkoaren hiria, zeruetako Jerusalem hiria, irudikatzen dutela. Katedrala zerurantz doa, eta horregatik dute halako garaiera, 30-40 metro ingurukoa. Katedraletan bi ezaugarri dira aipatzekoak:

-Argiaren erabilera. XII. eta XIII. mendeetan argia zen edertasun guztiaren jatorria. Argia zuen edo islatzen zuen guztia (izarrak, eguzkia, ilargia, urrea) ederra zen. Itun Berrian ere Jesu Kristo bera argia zela agertzen da. Eraikin gotikoetan argiari ematen zaion garrantziaren erakusgarria beirateak dira. Beirateek eliza barrena koloretako argiz betetzen dute, eta giro berezia sortzen dute.

–Eraikinaren esangura estetikoa. Erromanikoan ez bezala, estilo gotikoan, eraikinaren egiturak berak balio estetikoa du. Eliza erromanikoetan eraikinaren egitura, askotan, freskoek ezkutatuta bezala dago. Eliza gotikoetan, aldiz, dena ageri-agerian dago, askotan inolako funtziorik ez duten eraikuntza-elementuak ere ageri dira, geometrian oinarritutako balio estetikoari erantzuten dioten osagaiak. Katedraletako gangetan ikus daiteke hori bereziki.

Erdi Aroaren bilakaeran garrantzi handikoa izan zen XI. mendea, egoera aldaketa nabarmena gertatu zelako mende horretan. Feudalismoa nagusitu zen, eta hiriak eta haiei loturiko jarduera ekonomikoak berriz agertu ziren. Hala ere, gizartearen oinarria nekazaritza izan zen aurrerantzean ere, eta, horrexegatik, arte erromanikoaren arrasto gehienak landa inguruetako eraikinak dira.

Kultur arloan, XI. mendean, aldaketa garrantzitsua gertatu zen elizan: Citeaux-en sortutako monasterioen erreforma Europa osora zabaldu zen. Monasterio horien eredu artistikoa erromanikoa zen. Horrez gainera, Nafarroako Antso III.ak Donejakue Bide klasikoa (“Frantsesen bidea” deiturikoa) zehaztu zuen, eta bide horretan eraikin erromanikoak eraiki zituzten. Europa osoko jendea zebilen bide horretan eta, erromesek, etxeratzean, bidean ikusi eta ikasitakoa gauzatzen zuten.

Arte erromanikoak XI. mendetik XIII. mendera bitarteko tartea hartzen du. Europako mendebaldeko lehen arte estilo bateratua, hots, lurralde askotan batera garatua, izan zen. Frantzian sortu eta mendebaldeko erresuma kristau guztietara zabaldu zen. Arte estilo horretan bat egin zuten erromatar artearen azken aztarnek (hortik datorkio izena erromatar > erromaniko) eta bisigodoen eta karolingioen arte-estiloek.

Arkitektura erromanikoa

Arkitektura da erromanikoaren arte-arlo nagusia, eta eskulturak nahiz pinturak osatzen dute eraikin erromanikoaren esanahia. Eraikin nagusiak erlijiosoak dira: elizak, monasterioak, etab. Arkitektura zibilean, gazteluak dira aipatzekoak. Nolanahi ere, elizak dira arte-estilo horren erakusgarri nagusiak, eta honako ezaugarri hauek dituzte:

• Oin erabiliena latindar gurutzea da.
• Gehienetan, habearte (nabe) nagusi bat dute (gurutzearen besorik luzeenean), alboetako habearteak baino zabalagoa eta garaiagoa.
• Habearteek absidea izaten dute.
• Habearte nagusiaren absidearen azpian santu baten hondakinak lurperatu ohi zituzten. Absidearen eta aldarearen atzeko aldean girola izeneko atala ager daiteke.
• Gurutzean beso luzeak eta laburrak bat egiten duten lekuari gurutzadura deitzen zaio.
• Besoen muturretan alboetako fatxadak daude, eta beso luzearen oinean, fatxada nagusia.
• Fatxadetan ateak egoten dira, eta ateetan arkiboltak eta janbak. Atearen gainean tinpanoa dago. Hiru elementu horietan eskultura ugari agertzen dira.
• Habearte guztiak kanoi-gangak estalita daude.
• Batzuetan, habearte nagusiaren garaiera handiagoa dela baliatuz, alboetako habearteetan beste solairu bat egoten da, habearte nagusira begira dauden leiho batzuk dituena. Elementu horri triforioa deitzen zaio.
• Harrizko horma sendoak dituzte, kanpoko aldetik kontrahormek eutsiak. Horma horiez gain, pilareak daude. Zutabe horiek goiko aldean kapitelak dituzte, eskulturaz apainduak batzuetan.
• Habearteen artean, pilareen gainetik, erdi-puntuko arkuak daude.
• Fatxada nagusietan kanpandorreak daude.
• Leiho gutxi dituzte, txikiak, eta ondorioz, elizak nahiko ilun geratzen dira.
• Elizek esanahi sinboliko handia dute.

Latindar gurutzearen oinak Jesusen heriotza-lekua gogoratzen du. Elizaren bide itxurak, Jerusalem zerutarrera (absideak irudikatua) daraman bidea gogoratzen du.