Kategoria: Gizarte zientziak

Nazioarteko merkataritza Euskal Herrian

2014ko lehenengo laurdenean, esportazioak Euskadiko Autonomia Erkidegoan % 5,4 hazi ziren EUSTATen arabera. Esportazioak 5.576 bilioi eurokoak izan ziren eta inportazioak, aldiz, 4.246 bilioikoak. Datu horietan oinarrituta, esan daiteke denbora tarte horretan merkataritzaren balantzea positiboa izan zela. Superabita 1.330 bilioi eurokoa izan zen. Gainera, inportazioen gaineko esportazioen estaldura-tasa % 131,3koa izan zen. Estaldura-tasak adierazten du esportazioen diru-sarreren bitartez inportazioen ordainketak zein mailatan geratzen diren konpentsatuta (ehunekoetan).

Barne produktu gordinari dagokionez, esportazioak 30,10era iritsi ziren, Erresuma Batuaren (31,9), Italiaren (30,0) edo Frantziaren (28,0) parean, hain zuzen ere. Inportazioak, aldiz, 21,90ean geratu ziren. Beraz, kanpo-merkataritzaren balantzea 8,21ekoa da. Horiek horrela, sailkapeneko seigarren dago EAE, Islandiaren (7,8) eta Herbehereen (9,8) parean.

Sektoreka hartuta, EAEn eta Nafarroako Foru Komunitatean, industriak du pisurik gehien. EAEn, esportazioen % 60 automobilen industriari dagokio eta gainerakoa, makina-erreminta eta beste aparatu mekanikoei, galdaketa produktuei, burdinari, altzairuari eta gomari.

Nafarroari dagokionez, sektore nagusia automobilarena da, eta, horren barruan, autoetako zatiak eta osagarriak. Ondoren, galdarak eta aparatu mekanikoak.

Nazioarteko merkataritza eta mundu mailako merkatua

Nazioarteko merkataritza bi herrialde edo gehiagoren artean gaiak eta zerbitzuak trukatzea da.

Nazioarteko merkataritza historia guztian zehar egin izan da. Horren adibide dira Erdi Aroko zetaren bidea edo Aro Modernoan, europarrak Ameriketara iritsi ostean, Europa eta Amerika arteko merkataritza transozeanikoa.

Dena den, azken mendeetan nazioarteko merkataritzaren garrantzi ekonomiko, sozial eta politikoa hazten joan da.

Gaur egun, nazioarteko merkataritza gora doan heinean, estatuen ekonomien arteko dependentzia ere etengabe hazten doa.

Orain, guztiok munduko edozein tokitan ekoitzitako gaiak erabiltzen ditugunez, nazioarteko ekonomia izugarrizko merkatu baten gisakoa da. Herrialdeen arteko harreman ekonomikoak hazten doazen honetan, multinazionalen eragina bereziki nabaria da.

Gehien garatutako herrialdeek egiten dituzte salerosketa gehienak, lehengai jakin batzuen (petrolioa eta kafea, esaterako) hornitzaileekin batera.

Desoreka horrek areagotu egiten du herrialde batzuek, normalean garapen bidean daudenek, beste batzuekiko (garatuekiko) duten mendekotasuna.

Munduaren hainbat aldetakoen desoreka horretan, herrialde garatuek abantaila bikoitza dute. Multinazional gutxi batzuek munduko salmenta gehienak kontrolatzen dituzte eta, aldi berean, horren ondorioz duten indar ekonomikoak izugarrizko boterea ematen die.

Walmart, esaterako, munduko enpresa pribaturik handiena eta boteretsuena da. 2,2 milioi langile ditu 27 herrialdetan ezarritako 11.000 saltokitan enplegatuta. Produktuak txikizka saltzen dituen enpresa horrek janaria, arropa… ia edozer eskaintzen du. 2014an izan zituen irabaziak AEBko 476.294 bilioi dolarrekoak izan ziren, hau da, Austria, Arabiar Emirerri Batuak, Danimarka, Qatar eta beste hainbat herrialderen barne produktu gordina baino handiagoak.

Nazioarteko merkataritza

Nazioarteko merkataritza bi herrialde edo gehiagoren artean gaiak eta zerbitzuak trukatzea da. Herrialde gehienetan merkataritza mota horrek barne produktu gordinaren (BPG) zati handi bat hartzen du.

Nazioarteko merkataritza historia guztian zehar egin izan da. Horren adibide dira Erdi Aroko zetaren bidea edo Aro Modernoan, europarrak Ameriketara iritsi ostean, Europa eta Amerika arteko merkataritza transozeanikoa.

Nekazaritza tradizionala

Nekazaritza tradizionaleko sistema teknikoki eta teknologikoki landugabea da. Batez ere elikagaiak lortzeko lantzen da lurra; produzitzen den guztia beharrezkoa da bizirauteko.

Munduko baserri guztien bostetik batek honela funtzionatzen du; sistema hau munduko nekazaritzaren zati handiera da, gainera. Gaur egun, arraroa da ehizatik eta fruta biltzetik bizitzea. Halaber, oso jende gutxi bizi da nekazaritza eta abeltzaintza ibiltari edo nomadatik.

Nekazaritza ibiltari edo nomadaren ezaugarriak:

  • Nekazaritza estentsiboa da, oinarrizko lanabesekin eta espezieekin egiten dena.
  • Oinarrizko lanabesak: aizkora, aitzurra, makila.
  • Metodoak: landaretza erre eta errautsen gainean bertan erein edo landatu.
  • Behiak hazteak lugorriari laguntzen dio.
  • Jabetza pribaturik ezean, publikoak edo komunalak du nagusitasuna.
  • Ez dago soberakinik.

Baserri burujabeak gutxitzen ari dira herrialde garatuetan, baina ez da gauza bera gertatzen garatzeko bidean daudenetan, esaterako, Afrikan eta Asian. Oraindik ere badira abeltzain nomadak Saharako basamortuko hegoaldean eta Afganistanen eta Laponian. Nekazaritzaren osagarri gisa, artzaintza lanbide garrantzitsua da eremu batzuetan, Mongolian, adibidez.

Nekazaritza tradizionaleko beste mota bat arroz-soroena da, Asia hego-ekialdean oso garrantzitsua, gainera. Arroza gehien landatutako zereala da. Hazteko garaian, arroz-mota gehienek hezetasun handiko lurra behar dute. Arroza ekoizten da Asian, Hego Amerikan, Afrikan, Estatu Batuetan, Europa hegoaldean eta beste hainbat lekutan.

Landaretza-nekazaritza

Landatze-nekazaritza tropiko inguruetan egiten den nekazaritza mota bat da, garai kolonialetan hasi zena.

Lehenengo landatzeak XVII. mendean sortu ziren Estatu Batuetako hegoaldean, Kariben eta Erdialdeko eta Hego Amerikan.

Hasieran, nekazari zuriak erabili zituzten, baina berehala esklabo beltzekin ordezkatu zituzten, horien eskulana merkeagoa baitzen. Gaur egun nekazari askotarikoak aritzen dira landatzetan eta jabeak ere askotarikoak dira. Landatzeetan produzitutako uzta merkatuetara bideratzen da; labore bakarra lantzen dute, kakaoa, kotoia edo kafea, esaterako, baita bertako produktuak ere, bananak, datilak…

Landatzeak enpresen moduan kudeatzen dira, euren helburua gaiak produzitzea eta merkaturatzea baita. Langileek lan ordu kopuru jakin batez lan egiten dute, soldatapean. Hala ere, zenbait lekutan, langileak esklabutza garaiko baldintza antzekoetan bizi dira.

Labore bakarra lantzeak arazoak sortzen ditu, ekoitzitakoaren prezioak nazioarteko merkatuaren gorabeheren menpe geratzen baitira.

Nekazaritza mota honi nekazaritza espekulatiboa ere deitzen zaio. Herrialde batek merkatuko prezioen gorabeheren gehiegizko menpekotasuna badu, garatzeko arazoak izango ditu.

Merkatu-nekazaritza

Merkatu-nekazaritzan oinarritzen diren eskualdeak labore edo landare mota batzuetan espezializatzen dira.

Europako baserri gehienak tamaina ertaineko familia-enpresak dira. Inbertsio handia behar dute. Bizi-maila altua mantentzeko, nekazariak aldi baterako kontratatu behar izaten dituzte.

Klima ozeanikoa dagoen Europako zatian, larreak behi-hazkuntzaren eraginpean ustiatzen dira. Behi-hazkuntza larre guztietan aurki daiteke, batez ere garai batean behi-ganadua zelaiak ongarriztatzeko erabiltzen zen lekuetan. Jabetza pribatuko lurrak dira, eta ustiapena zuzenekoa edo zeharkakoa izan daiteke. Nekazaritza-eskualdeetan, sarri, mahastiak eta baratzeak ere badira.

Beste eskualde batzuetan ez da aldaketarik izan eta nekazaritza tradizionalarekin jarraitzen dute lanean: olibadietan, galsoroetan eta mahastietan.

Hiri inguruetan, hiri merkatuak hornitzera bideratutako barazkiak eta frutak dira produktu nagusiak.

Estatu Batuetan edo Errusian, mota honetako nekazaritza esparru handietan lantzen da. Familia-enpresak dira eta ez dute langile asko behar, baina enpresen moduan kudeatzen dira.

Uzta merkaturatzeko produzitzen da eta ez etxean kontsumitzeko.

Ipar Amerikako nekazaritza estentsiboa da eta erabat mekanizatuta dago. Azalera handia hartzen du eta eremu bakoitzari egokitutako labore mota landatzen da: garia, artoa, kotoia, tabakoa. Lurraren produktibitatea ez da handia, baina nekazaritza mota hau merkea da, eskulan gutxirekin eta makineria askorekin egiten delako.

Jabetza pribatua da eta zuzeneko lanketa egiten da. Nekazaritzan iraultza berdeak eskatzen dituen aurrerapen mekaniko, tekniko eta zientifikoa erabiltzen dira. Aprobetxamendu izugarria lortzen dute, nahiz eta horretarako munduko inbertsio ekonomikorik handienak egin behar izaten dituzten.

Labore bakarra lantzen da gehienetan.

Errusian ere mekanizazio eta ustiapen handiko nekazaritza egiten dute. Han ere normalean labore bakarra lantzen dute, nahiz eta labore hori ez den beti bera, eskualde bakoitzaren ezaugarrien arabera aldatzen baita.

Meatzaritza eta baso ustiapena Euskal Herrian

Meatzaritza eta baso ustiapena, gaur egun, lehen sektorean garrantzi gutxien duten jarduerak dira. Meatzaritzaren bidez batez ere eraikuntzarako lehengaiak lortzen dira (harriak, esaterako), baita pestizidak egiteko magnesita ere. Basoa, berriz, gehienbat Nafarroan ustiatzen da, bertan baitaude basorik garrantzitsuenak (Irati, Urbasa…).

Arrantza Euskal Herrian

Euskal Herrian honako sektore hauetan banatzen da arrantza: baxurako arrantza, alturako arrantza, bakailao-arrantzako ontziak, atun arrantzarako izoztegi-ontziak eta arrasterako ontzi-izoztegiak. Euskal Autonomia Erkidegoan, 1990az geroztik arrantza-ontzi kopurua asko jaitsi da, atun arrantzarako izoztegi-ontzien kasuan izan ezik, hauek kopuru berean jarraitzen baitute. Alturako portu nagusiak Ondarroa (Bizkaia) eta Pasaia (Gipuzkoa) dira. Baxura arrantza, berriz, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Lapurdiko portu guztietan egiten da.

Ekonomia sektoreak Euskal Herrian: lehen sektorea

Lehen sektoreak zuzenean baliabide naturalak lur edo itsasotik hartzen ditu eta gure oinarrizko behar nagusienak asetzen ditu. 

Lehen sektoreko ondasunak elikadurarako baliagarriak dira, baina baita beste ondasun batzuek egiteko lehengai gisa, adibidez jertseak egiteko artilea edo energia ekoizteko ikatza. 

Sektore honek hainbat jarduera ezberdin biltzen ditu, hala nola nekazaritza, abeltzantza, arrantza, meatzaritza eta oihangintza.