Etiketa: basailutza

Erdi Aroan, bereziki IX.-XV. mendeetan, Erromatar Inperioaren desagertzearekin, erregeek ez zuten ia botererik eta ezin zuten beren lurra erasoetatik babestu. Nekazariek erregearen babesik ezean, nobleengana jo zuten. Haiek beren armada eta gazteluak zituzten. Babesaren truke nekazariek jauntxoentzako lan egin behar zuten, eta nobleen agindupean jarri. Askotan, beren lurrak ere galtzen zituzten eta, nekazariak maizter gisa lan egin ohi zuten jaunari errenta bat ordainduz. Zenbaitetan nekazariak lurrari atxikiak zeuden, eta ez zuten jaurgotik alde egiteko eskubiderik, jaunaren basailu ziren. Eskubiderik gabeko nekazari horiek jopuak ziren. Hori izango litzateke feudalismoaren oinarria, pertsona askeen artean adostutako basailutza mendekotasun-harremana. Basailua, erregimen feudalean, zerbitzu batzuen truke, gehienetan Erdi Aroko egoera nahasian babes truke, jaun baten babes eta mendean jartzen zen gizabanako askea zen.

Feudalismoan, basailutza nobleen artean ere gertatzen zen: jauntxoak beren mendeko basailu ziren jauntxoek eskainitako leialtasunaren eta gerratan bere alde borrokatzearen truke, babesa eskaintzen zien, epaiketetan babestu egiten zituen eta feudoak ematen zizkien, hau da lursailak edo horiek lantzen zituzten nekazariak. Horregatik deitzen zaio gizarte hari gizarte feudala. Mendeko jaunek omenaldi-zeremonia baten bidez erregeari leialtasuna zin egiten zioten. Emandako lurren gainean aginduko zutela zin egiten zuten eta erregeari zaldunak eman eta bere alde borrokatu, behar zenean. Jaun haiek, era berean, beste jauntxo batzuek zituzten euren azpian, haiek ere leialtasuna zin egiten zuten eta feudo txikiagoak eskuratu.

Feudoetan jaunaren gazteluaz gain, nekazarien herrixkak egoten ziren, nekazari-lurrak, belardiak eta basoak. Jauntxoa zen bere feudo edo jaurgoan epailea eta zerga-biltzailea. Nekazariek zergak ordaindu behar zituzten errota, labea edo prentsa erabiltzeko. Era berean, jauntxoaren lurretatik pasatzen ziren merkatariek zerga bat ordaindu behar zuten, herrixkako zubitik pasatzeko (zubisaria), edota barrura sartzeko (bidesaria).

Erdi Aroan gizartea, estamentutan banatuta zegoen. Pertsona bat gizatalde bateko edo besteko kide izatea ez zegoen bere egoera ekonomikoaren esku, gaur egun bezala. Jaiotzak egiten zuen pertsona estamentu bateko kide, bizitza guztirako. Era berean, gaur egun, gizartea ondasunek mailakatzen badute ere, oro har guztiok eskubide berberak ditugu. Erdi Aroan aldiz, estamentuen arabera eskubide gehiago edo gutxiago zituzten. (Hiru estamentu zeuden: 1. estamentua: noblezia, 2. estamentua kleroa eta 3. estamentua herri xeheak osatua)

Gizarte feudalaren gailurrean erregea zegoen kokatua eta bere mendean bi gizarte-talde zituen: pribilegiodunak eta pribilegiorik gabeak.

Pribilegiodunak gutxi batzuk ziren, lur gehienen jabe ziren eta ez zuten zergarik ordaintzen. Ez zuten eskulanik egiten eta erabateko boterea zuten hainbat arlotan: militarrean, politikoan, ekonomikoan eta erlijioan. Bi estamentuk osatua zegoen: nobleziak eta kleroak.

• Nobleen (erregea, jauntxo, konde, dukea, zaldun…) funtzioa borroka egitea zen eta gazteluetan eta dorretxeetan bizi ziren. Noble boteretsuena erregea zen.
• Kleroaren (fraide, moja, apaiz…) funtzioa otoitz egitea zen eta komentu nahiz elizetan bizi ziren. Erdi Aroan erlijioak bizitzako alderdi guztiak baldintzatzen zituenez, botere handia zuten.

Pribilegiorik gabeen estamentua bi azpi-estamentutan banatua zegoen: nekazariak eta burgesak. Pribilegiorik gabeen eginkizuna lan egitea eta beste estamentuak mantentzea zen: pribilegiodunen mendean zeuden eta ez zuten inolako eskubiderik.

• Nekazariek osatzen zuten gizarteko talderik handiena. Gehienek jaunen lursailak lantzen zituzten eta herrietan bizi ohi ziren.
• Burgesak merkatariak eta artisauak ziren eta hirietan bizi ziren.

Azkenik, gizartetik baztertutako hainbat talde zeuden: juduak, musulmanak, esklaboak, agotak…Ez zuten inolako eskubide edo pribilegiorik.