Etiketa: kultura

Antzinako Grezia: kultura

Erlijioa

Greziarrak, antzinateko ia herri guztiak bezala (salbuespen bakarrak judutarrak izan ziren), politeistak ziren, jainko askorengan sinesten zuten, eta hainbat sinesmen mota batera bizi ziren.

Greziar guztiek Olinpo mendi gainean egoitza zuten jainko eta jainkosengan sinesten zuten. Ezagunenen artean aipa ditzakegu Zeus (zeruetako erregea eta jainko-jainkosa guztien aita), Hera (Zeusen emaztea eta lurraren jainkosa), Ares (gerraren jainkoa) eta Afrodita (maitasunaren jainkosa).

Hiri bakoitzean jainko edo jainkosa bati gurtza berezia egiten zitzaion. Esate baterako, Atenasen Palas Atenea (jakinduria, artea eta zientzien jainkosa) zen jainkosa nagusia, eta hura gurtzeko eraiki zuten tenplu greziar famatuena.

Zeusi, esan bezala, Olinpian egiten zitzaion gurtza, eta bere omenez lau urtetik behin ospakizun bereziak egiten ziren: Olinpiar jaiak, gaur egungo Olinpiar jokoen aitzindariak. Ospakizun haietan Greziako hiri guztiek hartzen zuten parte, eta bakoitzak bere kirolariak bidaltzen zituen lehiaketetan parte hartzera. Irabazleak ospea baino ez zuen irabazten, baina bere hiriak ondo eskertzen zion hiriari horrelako ospea emateagatik. Jai horietan gizonezkoek soilik har zezaketen parte.

Olinpiar joko horiek beste eginkizun bat ere izaten zuten. Greziarren egutegia joko horien arabera antolatzen zen, urteak zenbatu ordez, jokoak zenbatzen zituzten. Esate baterako, XXV. Olinpiadetako 3. urtea (Olinpiar jokoak K.a. 776. urtean hasi zirela kontuan izanda, data hori K.a. 673. urtea izango litzateke).

Emakumeentzat beste lehiaketa batzuk zeuden Olinpian bertan; Eraia izena zuten, Hera jainkosaren omenetan.

Filosofia eta zientzia

Greziarrei zientziaren sorrera eta garapena zor diegu, eta horrekin batera gure ikuspegi filosofikoaren oinarria.

Greziar kulturaren hasieran munduan eta gizartean gertatzen zirenak ulertzeko azalpen erlijiosoak erabiltzen ziren edo mitologiaren inguruko istorioak. Tales Miletokoak eta Pitagorasek, besteak beste, munduaren eta gizakiaren ulermenerako pentsamendu arrazionala proposatu zuten. Hori da pentsamendu zientifikoaren oinarria. Bide hori jorratu zuten filosofoak eta zientzialariak ugari izan ziren: Sokrates, Platon, Aristoteles…

Antzinako Egipto: kultura

Egiptoko kultura egiptoar gizartean zeuden bizimodu, ohitura eta tradizioek osatzen zuten. Egiptoko kasuan kulturaren oinarria erlijioa zen, erlijioa baitzen bizi osoa antolatzen zuena. Era berean, Antzinako Egipton zientzia eta idazketa oso aurreratuak zeuden.

  • Erlijioa

Egiptoarren erlijioa politeista zen, hau da jainko eta jainkosa asko zituzten. Hiri bakoitzak bere jainkoa zuen. Erlijioa jainkoen eta jainkosen, faraoiak barne, gurtzan oinarritzen zen, haiek baitziren Egiptoko lurren eta pertsonen jabe bakarrak. Amon (jainko gorena), Ra (eguzki-jainkoa), Osiris (hildakoen jainkoa), Isis (Osirisen emaztea eta arreba) eta Horus (bizirik zegoen faraoia) ziren Egiptoko jainko nagusiak. Erlijioak gatazka ugari sortu zituen. Adibidez, Inperio Berrian Amenotepek bere izena aldatu eta Akhenaton izena hartuz, jainko bat bakarra, Aton, inposatu nahi izan zuen. Amonen apaizek aurka egin zioten eta bere ondorengoek atzera egin behar izan zuten.

Denborarekin jainkoak elkartzeko prozesu bat hasi zen. Adibide gisa, aipatu Amon jainkoak Ra izenekoarekin bat egin zuela, eta horrela sortu zela Amon-Ra, Egiptoko jainko gorena.

Egiptoarren erlijioan berebiziko garrantzia zuen hildakoei egiten zitzaien gurtzak. Egiptoarren sinesmenen arabera, pertsona bat hiltzen zenean, arima ez zitzaion hiltzen, baina gorputzaren beharra zuen. Gorputza galtzen bazen, arima ere galdu egingo zen. Horregatik, funtsezkoa zen gorputza ere mantentzea. Hori lortzeko, gorpuak momifikatu egiten zituzten hilobiratu baino lehen, itxura fisikoa mantentzeko. Eguneroko bizitzako irudiak ere erabiltzen ziren, magiaren bidez, hil osteko bizitzan hildakoak bizimodua mundu honetan bezala jarraitzeko arazorik izan ez zezan.

Hori guztia zela eta, hilobiak oso garrantzitsuak bilakatu ziren. Ezagunenak Inperio Zaharrean faraoiei eta hurbilekoei eginiko piramideak izan ziren.

  • Egiptoko zientzia eta idazkera

Egiptoarrak izan ziren urtearen iraupena (365 egun) kalkulatzen lehenak. Matematikariek eta arkitektoek oso kalkulu zehatzak eta zailak egin behar izan zituzten eraikin erraldoiak moldatzeko; besteak beste, gai izan ziren zilindroaren edota piramide moztuaren bolumena kalkulatzeko.

Momifikazio prozesuari esker, anatomiari eta kirurgiari buruzko ezagutza sakona lortu zuten. Odolak bizitzarako zuen garrantziaz ere ohartu ziren. Horregatik, antzinate osoan sendagile egiptoarrak oso garrantzitsuak eta ezagunak izan ziren.

Ezin dugu aipatu gabe utzi, idazkera arloa. Oso ezaguna da egiptoarren idazkera hieroglifikoa, eta literatura aberatsa.

Antzinako Mesopotamia: kultura

Erlijioa

Hona Mesopotamia inguruko erlijioaren oinarriak:

  • Jainko asko zituzten (sumertarrek, esate baterako, 700 baino gehiago), baina gehienetan hiri bakoitzak jainko edo jainkosa bati ematen zion garrantzia.
  • Gizakia jainkoen beldur zen, eta sakrifizioak, eskaintzak eta otoitzak egiten zizkieten jainkoei.
  • Saria eta zigorra oinarrizko kontzeptuak ziren. Jainkoei eginiko irainak oso gogor zigortzen ziren, eta ekintza onak, saria jasoko zuten.
  • Jainko nagusienak honako hauek ziren: An, zeruetako jainkoa; Enlil, nekazaritzaren jainkoa; Ea, itsasoko jainkoa; eta Inana edo Isthar, zeruko jainkosa.

Zientzia eta magia

Antzinate osoan Mesopotamia jakinduriaren eredu eta aitzindaritzat hartu zuten. Horren adibide garbia kristautasunaren hastapenetan agertzen den Jesus haurraren jaiotzakoa da; bere etxera joan baitzitzaizkion mesopotamiar jakintsu batzuk (gero errege mago bezala ezagutuko ditugunak) zenbait gauza eskaintzera.

Aipatu beharreko puntu nagusia idazkera da. K.a. 3000. urte inguruan agertu ziren lehen testu idatziak, kuneiforme idazkeran, hain zuzen ere. Idazkera hori kanabera zati bat erabiliz, buztinezko taula itxurako zati hezean egiten zen eta gero taula egosi egiten zuten. Idazkera eta zibilizazioaren jakinduria irakasteko eskolak, artxibategiak eta liburutegiak zabaldu ziren.

Jakintzari dagokionez, hasieratik oso garapen handia izan zuten bai matematikak bai geometriak. Horren arrazoia garbia da: ondo neurtu behar ziren lur-eremuak, zergatan zenbat eska zitekeen kalkulatzeko. Ondorioz, kalkulu matematikoa oso garatua zegoen. Esate baterako, sumertarrek asmatu zuten guk angeluak neurtzeko erabiltzen dugun sistema hirurogeitarra.

Garrantzi berezia izan zuten astronomiari buruz eginiko ikerketek eta kalkuluek ere. Mesopotamiarrak izan ziren planeta, izar eta konstelazioak zehaztu eta izena jartzen lehenak. Haiek irakatsi zizkioten antzinate osoari Astronomiari buruzko lehenengo ezagupenak, eta Babiloniako aztiak mundu osoan ziren estimatuak, erromatarren garaira arte.

Medikuntzaren arloan, lehen pausoak eman zituzten; ikerketa zientifikoarekin batera magia ere nahasten zuten, eta horregatik gaur egun zaila egiten zaigu bata zein bestea bereiztea. Biologia, kimika eta botikagintza ere garatu zituzten.

Zuzenbidea. Hamurabiren Kodea da ezagutzen den lege-bilduma zaharrena eta osoena. Hamurabi erregeak idatzi zuen K.a. 1760. urtean. Legeak harrian idatzi zituzten eta aldaezinak ziren, erregeek ere aldatu ezin zituztela zioen. Araudi horri esker garaiko Mesopotamiako gizartea ezagutzeko aukera aberatsa daukagu.