Etiketa: merkataritza

Erdi Aroko ekonomia-jarduerak: merkataritza

Erdi Aroan hiri ugari sortu ziren eta merkataritzak ere nabarmen egin zuen aurrera. Merkataritzari dagokionez, hasieran eskualdeko nekazari eta artisauen arteko produktuen trukea egiten hasi ziren, baina pixkanaka komunikabideak hobetu ahala, eta bideetan bakea nagusitu ahala, merkataritza-sare zabalak antolatu zituzten. Garraioa bereziki itsasoz egiten zen. Lurreko garraiorako, erromatarren garaiko galtzada zaharrak eta zubiak konpontzeari ekin zioten, eta baita bide berriak sortzeari ere; hiri ingelesak, flandriarrak eta italiarrak lotu zituzten horrela.

Aurrerapen horiei esker, inguruko herrientzako azokaz gainera, eskualdeko eta Europa osoko feriak egiten hasi ziren. Garai hartako azokarik ezagunenak Frantziako Champagne eskualdekoak ziren. Genovatik eta Veneziatik eramandako produktuak, Flandria aldeko oihalak, etab. aurki zitezkeen han, lau gurpileko gurdi berrietan garraiatuak. Merkataritza errazteko hainbat sistema sortu edo zabaldu ziren: diruaren erabilera, mailegu-sistemak, bankuak (Genovan XII. mendean).

Euskal itsasertzetik Europako iparraldera zihoazen merkataritza-bideak igarotzen ziren. Gaztelako artilea, Bizkaiko burdina eta Nafarroako ardoa, olioa eta laboreak esportatzen ziren hortik, Flandriako oihalen, Errusiako larruaren eta Normandiako ehunen truke.

Erdi Aroko gizarte-antolamendua: burgesia

XI.-XII. mendeen inguruan, beste talde ekoizle bat agertu zen: burgesia osatzen zuten artisau eta merkatariena. Hirietan bizi ziren, eta egitura feudaletik at zeuden. Pribilegiorik gabea ziren, gizarteko talde hori ez zegoen jaunen mende eta erregeak ezarritako zergak bakarrik ordaintzen zituen. Euskal lurraldeetan hiribildu asko sortu ziren mende horietan, eta horrekin batera, burgesak ugaritu egin ziren. Hiri askok itsas merkataritza zuten oinarri (Bilbo, Donostia, Hondarribia…), baina barrualdean ere baziren garrantzi handiko hainbat hiribildu: Gasteiz, Agurain… Baziren artisau-hiriak ere (arrantza Bermeon, oihalgintza Durangon, armagintza Markinan…).

Euskal lurraldeetan bi artisautza-jarduera nagusi zeuden Erdi Aroan: burdingintza eta ontzigintza. Burdingintza batez ere burdinoletan egiten zen. Hasieran, mendietan kokaturik zeuden burdinolak, baina IV. mendetik aurrera haranetan eraikitzen hasi ziren. Nekazaritzako tresnak, arrantzarako arpoiak, ontzigintzarako tresnak, etab. egiten zituzten. Metala lantzearekin lotuta, beste hainbat artisau lanbide zeuden: errementariak, sarrailagileak, eztainugileak, zilarginak, labanagileak, armagileak… Ontzigintzari dagokionez, euskaldunek normandiarrengandik ikasi zituzten lehen itsas teknikak, XI. mende inguruan. Industria horren garapenean hiru arrazoi aipatu ohi dira: itsasoaren gertutasuna, arrantza eta merkataritza. Beste artisau batzuk ehunekin eta jantzigintzarekin lotutakoak ziren (ehuleak, zapataginak, sokagileak…), baita larruarekin lotutakoak ere (larrugileak, tindatzaileak, poltsagileak…), eraikuntzarekin edo etxeko tresnekin lotutakoak (arotzak, harginak, pitxargileak …). Artisau talde bakoitza gremio banatan antolatuta egon ohi zen.

Merkataritzari dagokionez, hasieran eskualdeko nekazarien eta artisauen arteko produktuen trukea egiten hasi ziren, baina pixkanaka komunikabideak hobetu ahala, eta bideetan bakea nagusitu ahala, merkataritza-sare zabalak antolatu zituzten. Garraioa bereziki itsasoz egiten zen. Lurreko garraiorako, erromatarren garaiko galtzada zaharrak eta zubiak konpontzeari ekin zioten, eta baita bide berriak sortzeari ere, hiri ingelesak, flandriarrak eta italiarrak lotu zituzten horrela.

Burgesiaren barruan, maila asko bereizten ziren: merkatari- edo gremio-maisu aberats batzuen ondoan, lanbide liberalak zituztenak zeuden (irakasle, mediku, bankari). Burgesak ez zuten talde handia osatzen, baina garrantzi ekonomiko handia lortzen joan ziren heinean, haien boterea handitu egin zen.

Erdi Aroko ekonomia-jarduerak: artisautza

Arlo honi dagokionean, burdingintza, ontzigintza eta artisau jarduerak aipa daitezke.

Burdingintza, batez ere, burdinoletan egiten zen. Hasieran, mendietan kokaturik zeuden burdinolak, baina XIV. mendetik aurrera haranetan eraikitzen hasi ziren. Erdi Aroaren bukaeran hirurehun burdinola baino gehiago zeuden euskal lurraldeetan, horietako asko ahaide nagusienak. Nekazaritzako tresnak, arrantzarako arpoiak, ontzigintzarako tresnak, etab. egiten zituzten. Armagintzak ere garrantzi handia izan zuen. Burdina, Gaztelako artilearekin batera, Europa iparraldera esportatzen zuten nagusiki.

Gipuzkoan eta Bizkaian, orobat Lapurdin, izugarri hasi zen beste jarduera bat ontzigintza izan zen. Loraldi hori arrantzaren eta balea-ehizaren parean garatu zen, batez ere XIII. mendetik aurrera. Euskal itsasontziak gerrarako, arrantzarako zein garraiorako erabiltzen ziren, hainbat diseinu berezitu egonik. Ontziolarik handienak Bilbon zeuden, baina ontziola txikiagoak euskal kostalde osoan aurki zitezkeen, Bizkaitik Lapurdiraino.

Bestelako artisau-jarduerak batez ere hiriguneetan egiten ziren. Batzuk metalen lanketarekin lotuta zeuden (errementariak, sarrailagileak, eztainugileak, zilarginak, labangileak, armagileak…); beste batzuk ehunekin eta jantziekin (ilaginak, ehuleak, brodatzaileak, jostunak, zapatariak, sokagileak, uhalgileak…); edo larruarekin (zamarginak, tindatzaileak, poltsagileak, pergaminogileak…); eraikuntzarekin zein etxeko tresnekin (arotzak, harginak, tornulariak, pitxargileak…); etab. Artisau talde bakoitza gremio banatan antolatu ohi zen. Gisa hartako lanbideak hirietan zeuden. Lanbide horiek zeuden kaleek lanbideen izenak hartzen zituzten. Iruñean adibidez, izen hauek zituzten hiribilduko kaleek: Correría, Cuchillería, Carpintería, Zapatería, Herrería, etab. Eta gauza bera gertatzen zen beste hainbat hiritan ere (Gasteizko Correría, Cuchillería, etab).

Gremioak

Berant Erdi Aroan, hiriak eta artisautzak goraldi bat izan zuten, eta artisauen lana arautzen hasi ziren. Lanbide berean ziharduten pertsonek beren interesen alde egiteko elkarteak, gremioak, antolatu zituzten.

Gremio ezagunenak honako hauek ziren: errementariak, olagizonak, ehuleak, larrugileak, tindatzaileak, etxegileak, ontzigileak, armagileak, teilagileak, eta, Flandrian eta Italian nagusi zirenak, oihalgintzarekin lotutakoak. Esate baterako, Parisen, XIII. mendearen bukaeran, 130 gremio inguru zeuden araututa.

Gremioen araudietan gauza asko zehazten ziren (langile motak, lan egiteko era, salneurriak…). Artisautza-sistema hark Industria Iraultzaren garaira arte, XVIII. mendera arte, iraun zuen. Gremioetan hiru langile mota bereizten zituzten:

-Maisua. Lanabesen eta lantegiaren jabea.

-Ofiziala. Soldata baten truke lan egiten zuena. Urte askoan lanean aritu eta maisulana egiten bazuen, maisu bihur zitekeen, lantegia edo denda zabaltzeko nahiko diru izanez gero, behintzat.

-Ikaslea. Oso gazterik lantegian hasitakoa. Bost edo sei urtez ikasten aritu behar izaten zuen. Gehienetan, maisuaren etxean bizi zen, lanaren truke mantenua doan zuela. Batzuetan gurasoek ordaindu ere egiten zioten maisuari, semeari ofizioa irakasteagatik.