Euria, zirimiria, elurra, txingorra, harria… Prezipitazio-era asko aipatu ditugu, baina baditugu, horiek ez bezala, ezkutukoak direnak ere. Prezipitaziotzat har ditzakegu, beste batzuen artean, ihintza, izotz zuria eta antzigarra ere. Lurrean, landareen hostoetan eta gauza hotzen gainaldean gauez edo egunsentian eratzen diren ur-tanten multzoari deitzen diogu ihintza. Aireko lurrunaren kondentsazioz osatzen da eta autoen kristaletan, landareetan… ikus dezakezu gauez hotz egin duen egunetan. Tenperatura 0 °Ctik behera jaisten bada, ur-tantak izoztu egiten dira eta orratz, luma eta antzeko kristalak osatzen ditu. Izotz zuria deitzen zaio horri eta, normalean, oskarbi eta hotz dagoenean osatzen da. Neguko gau oso hotzetan, lurraren eta batez ere landare eta zuhaixken gainean izotz-geruza zuri eta guztiz mehea osa liteke, sarritan kristalezko adarrez apaindua. Horri deitzen diogu antzigarra, eta mendietan edo oso hotz egiten duen lekuetan sor liteke.
Egilea: admin
Elurra eta txingorra
Biak prezipitazio solidoak eta ur izoztuz osatutakoak badira ere, ez dira, osaketari dagokionez, era berean sortuak. Elurra ur-kristal soilez osaturik dagoen bitartean, txingorra prozesu luzeago baten ondorioz sortutako ur izoztua da. Txingorra hodeien barne-dinamika berezi baten ondorioa dela esan genezake. Hodeien baitan gora igotzen diren aire-korronteak egon daitezke, bai eta horietatik urrun ez dauden eta behera jaisten diren beste korronte batzuk ere. Izoztu diren ur-tantak behin eta berriz gora eta behera hasten badira korronte horietan, bidaia ugari egin ditzakete. Igotzen diren bakoitzean, ur jelatu edo izotz-geruza bat itsasten zaie eta, denboraren poderioz, txingor-alea handituz eta astunago eginez joaten da. Baina txingor-alea ezin da etengabe handituz joan eta aire-korronteetan gora-behera ibili. Alearen pisua handiegia denean korronteak gora jasotzeko, lurrera erortzen da: txingorra edo kazkabarra ari du. Ale horien neurria ohikoa baino handiagoa denean, harria deitzen diogu. Marrazkian ikus dezakezu nola sortzen den txingorra.
Euria eta zirimiria
Prezipitazioak likidoak edo solidoak izan daitezke, ura erortzen den egoera fisikoaren arabera. Prezipitazio likidoen artean eta, oro har, prezipitazio guztien artean, euria da ezagunena. Lehendik jakingo duzun bezala, euria atmosferan dagoen hezetasunaren kondentsazioz sortutako tantek osatzen dute. Kondentsazio hori aireko tenperaturaren jaitsierak eraginda gertatzen da. Osatutako tantak oso txikiak direnean, zirimiria deitzen diogu prezipitazio-mota horri. Baina prezipitazio guztiak ez dira likidoak izaten, solidoak ere izan daitezke: elurra, txingorra…
Prezipitazioak
Prezipitazio hitza entzundakoan, euria datorkigu berehala burura. Baina ez da hori prezipitazio-mota bakarra. Horrez gain, kontuan hartu beharko genituzke, esate baterako, elurra eta txingorra edo kazkabarra ere. Izan ere zer da, funtsean, elurra edo txingorra? Ur izoztua, ur solidoa, besterik ez.
Prezipitazio-kopurua neurtzeko, plubiometroa izeneko tresna erabiltzen da.
Prezipitazioak bi ikuspegitatik sailka daitezke: erori diren moduaren arabera edota sorrarazi dituzten fenomenoen arabera.
Prezipitazio-motak erortzen diren motaren arabera:
Prezipitazio-motak sorrarazten dituzten fenomenoen arabera:
Haizeak
Lurrazaleko zenbait lekutan behe-presioak egon daitezke eta beste batzuetan goi-presioak. Hau da, presio ezberdina duten inguruak aurki ditzakegu lurrazalaren zenbait lekutan. Dena dela, atmosferak badu leku horien arteko presioak berdintzeko joera; horregatik aire-multzoak mugitu egiten dira goi-presioak dauden aldeetatik behe-presioak dauden aldeetara. Airearen mugimendu horri haizea deitzen diogu. Hor beheko eskeman atmosferaren sekzio bertikal bat ikus dezakezu, atmosfera labana batez goitik behera ebaki bagenu bezala. Bertan ikus liteke nola sortzen diren haizeak.
Baina atmosferaren sekzio bertikal hori ez da nahikoa, haizearen norabidea behar bezala ezagutzeko. Ikus dezagun orain zer gertatzen den hori bera goialdetik ikusiko bagenu. Lurrazalari goitik begiratzen badiogu, eta bertan lehen aipatu ditugun isobarak markatu, eguraldi-mapen antzeko zerbait lortuko dugu. Baina nondik nora joaten da haizea? Nola jakin dezakegu hori? Haizeak lurrazalean egiten duen mugimendu hori ez da goi-presioak dauden lekuetatik zuzenean egiten behe-presioak daudenetara. Gogoan izan behar dugu Lurra biraka dabilela bere ardatzaren inguruan eta, Lurrarekin batera, biraka dabiltzala atmosferako gasak ere. Horren ondorioz, haizearen norabidea zurrunbilo baten joaten da. Zurrunbilo hori eskuinaldera doa ipar-hemisferioan eta ezkerretara, hego-hemisferioan. Horregatik, goi-presioak dauden lekuetatik abiatzen diren haizeek, erlojuaren orratzek egiten duten mugimendu bera egiten dute ipar hemisferioan. Behe-presioak dauden aldeetan, aldiz, haizeek zurrunbiloaren barruan hartzen duten mugimendua alderantzizkoa da. Hori dena argi ikus dezakezu goiko eskema horretan.
Eguraldi-mapa bat begi aurrean dugunean, bertan suma dezakegu haizeei buruz aipatutako hori guztia. Horrez gain, haizeak izango duen indarra ere ikus daiteke, isobarei esker. Zenbat eta elkartuagoak egon isobarak, hainbat eta haize zakarragoa izango da eta, alderantziz, elkarrengandik zenbat eta urrunago egon isobarak, hainbat eta ahulagoa, haizea. Haizearen indarra neurtzeko, anemometroa erabiltzen dute meteorologoek; norabidea ezagutzeko, berriz, kanpandorreetan hain ugariak diren haize-orratzak.
Presio atmosferikoa
Lurrazalean, kokapenaren arabera, erradiazio edo eguzki-izpi kopuru ezberdina jasotzen denez, airea leku batzuetan besteetan baino beroago egoten da. Airea beroa dagoen aldeetan igotzeko joera izaten du, aire beroa hotza baino arinagoa baita. Airea gora igotzen den puntu horretan, aire-kopurua txikiagoa izango da eta haren pisua ere bai. Aire horrek eragiten duen presioa, beraz, txikiagoa izango da. Airea hotzagoa den aldeetan, ordea, aire gehiago egongo da, pisu handiagoa izango du eta handiagoa izango da pisu horrek sortutako presioa ere. Aireak duen pisuaren eta presioaren arabera, behe-presio (depresio) eta goi-presio uneak sor daitezke lurrazaleko lekuetan. Milibara da atmosferaren presioa neurtzeko erabiltzen den neurria, segundoak denbora neurtzeko edo metroa luzera neurtzeko erabiltzen ditugun bezala. Leku jakin bateko presioa 1.013 milibaretik beherakoa bada, behe-presioaz ari gara eta hortik goragokoa bada, berriz, goi-presioaz. Behin edo behin ikusiko zenituen, agian, eguraldi-mapak. Mapa horietan lurrazalaren zati bat agertzen da (Europako mendebaldea, esate baterako) eta, marra batzuen bidez, inguru horretan presioak nola banatzen diren adierazten da. Bai al dakizu zer diren marra horiek? Lurrazal-zati horretan presio berbera duten puntuak marra batez lotzen baditugu, isobara izeneko marrak sortzen zaizkigu, hau da, presio bereko puntuen marra. Meteorologoek eguraldi-mapetan agertzen dizkiguten marra horiek dira, hain zuzen, isobarak; eta marra bakoitza presio jakin bati dagokio. Askotan, presio hori milibaretan adierazita etortzen da marran bertan, goiko irudian ikus dezakezun bezala.
Presio-banaketa
Gauza jakina da gure planetan eguraldia oso aldakorra dela. Hori goi-presioen eta behe-presioen kokapenaren ondorioz gertatzen da kasu askotan, mugitu egiten baitira. Dena den, eta Eguzkitik jasotako energiaren zein Lurraren mugimenduen ondorioz, goi-presio eta behe-presio horiek planetan zehar gerriko gisa kokatzen dira, ondoko irudian adierazten den erara. Horrek izugarrizko eragina du klimaren eta eguraldiaren aniztasuna ulertzeko.
Klima faktoreak: Fenomeno atmosferikoak
Kliman eragiten duten faktore nagusaik fenomeno atmosferikoak dira. Troposferan gertatzen diren fenomeno atmosferikoetako batzuk presio atmosferikoa eta haizeak dira. Atmosferak eragiten duen presioa ez da berdina izaten planetako leku guztietan, aireak (beroa, hotza, hezea…) ez baitu berdin pisatzen beti eta, jakina, gure planetaren mugimenduaren eraginez, hainbat eratako erradiazioak jazotzen dira leku batetik bestera. Horren eraginez prezipitazio eta tenperatura ezberdinak egoten dira planetaren luze-zabalean.
Aintzira
Kontinente barneko ur geldizko eremu iraunkorra eta sakona, naturala zein artifiziala. Batzuen sakonera handia dela-eta, azaleko ura berotu arren, sakoneko ura urte osoan hotz egon ohi da. Aintziretan ez da, eskuarki, hondoko landarerik izaten, ur sakon eta hotzak egon ohi direlako.
Arrezifea
Uraren gainetik doi-doi agertzen den edo ur-azaletik hurbil dagoen ur azpiko harri-multzoari deitzen zaio arrezife edo, beste hitz batez, uharri.
Itsas nabigaziorako arazoa izan dira beti eta, ekosistema gisa, koral-arrezifeak dira ezagunenak eta garrantzitsuenak.
Badia
Itsasoa kostaldean barna sartzen den gunea da badia; itsaso irekiak baino leku babesagoa eskaintzen die itsasontziei eta golkoa baino txikiagoa izan ohi da. Golkoa ere lehorrean barneratzen den itsaso-zati zabala da; askotan itsasertz kurbatua osatzen du. Bestalde, senadia deitzen zaio golko txikiari, hau da, pixkanakako kurba luze eta itxura biribileko badia irekia (itsasoari irekia) osatzen duenari.