admin – 9 orrialdea

Enpresak kokatzeko faktoreak: energia

Energia-iturriak beharrezkoak dira makinak martxan jartzeko, eta, zenbat energia behar den kontuan hartuta, enpresa baten kokapena energia-iturrien gertutasunaren arabera alda daiteke. Izan ere, energia ikaragarri behar bada, aurreztu nahi izanez gero, enpresa energia-iturritik gertu kokatzea beharrezkoa izango da.

Gaur egun, energia-iturrien gertutasuna ez da faktore erabakigarria izaten. Hala ere, energia kontsumoa, gehienetan elektrizitatea, oso altua bada, enpresek hainbat herrialdetako elektrizitatearen prezioari erreparatzen diote non kokatu erabaki aurretik.

Bi energia-iturri mota daude:

a) ez-berriztagarriak: petrolioa, gasa, ikatza, uranioa… Lurrean energia hauetako kantitate jakin batzuk daude eta, kontsumitu ahala, gutxitzen doaz; noizbait agortzeko arriskua ere bada. Gainera, erregai horiek asko kontsumitzeak kutsadura handia sortzen du.

b) berriztagarriak edo alternatiboak; energia-iturri naturalak eta amaiezinak dira (energia hidroelektrikoa, eguzki-energia, marea- eta olatu-energia, eolikoa, biomasa…).

Gaur egun, gehien erabiltzen diren energia-iturriak hauek dira: ikatza, petrolioa, gasa, ura eta energia nuklearra.

Garai batean, ikatza zen gehien erabiltzen zen energia-iturria, baita egur-ikatza eta egurra ere. Gaur egun, berriz, askoz gutxiago erabiltzen da. Batez ere zentral termikoetan erabiltzen da elektrizitatea sortzeko. Industria kimikoan ere baditu beste erabilera batzuk, esaterako, plastiko edo desinfektatzaileak ekoizteko.

Herrialde ekoizle nagusiak: Txina, AEB eta India.

Petrolioa hainbat substantziaren nahasketa da eta, destilatuta, honako erregaiak sortzen dira: gasolina, kerosenoa, gasolioa eta parafina. Horietako batzuk ibilgailu motordunek erabiltzen dituzte. Petrolioak ikatzaren lekua hartu du esparru askotan, berokuntzan esaterako. Ikatzak bezala, petrolioak ere baditu beste erabilera batzuk industria kimikoan, adibidez, plastikoen fabrikazioan.

Herrialde ekoizle nagusiak: Saudi Arabia eta Errusia.

Gasa, energia-iturri moduan, gero eta gehiago erabiltzen da. Ikatzak edo petrolioak baino kutsadura gutxiago sortzen du.

Herrialde ekoizle nagusiak: Errusia, AEB eta Kanada.

Energia hidraulikoa batez ere elektrizitatea sortzeko erabiltzen da. Urtegietan edo anteparetan pilatutako ura askatzean, turbinak martxan jartzen dira eta elektrizitatea sortzen dute. Energia mota hau oso erabilgarria da inguru menditsuetan.

Herrialde ekoizle nagusiak: Kanada, Brasil, AEB, Txina eta Errusia.

Energia nuklearra atomoko nukleoa zatitzean sortzen da; prozesu horri fisio nuklearra esaten zaio. Nukleoaren fisioaren (zatitzearen) eraginez, beroa sortzen da eta bero horrek ura bihurtzen du ur-lurrun. Ur-lurrun horrek elektrizitatea sortzen duten turbinak martxan jartzen ditu. Arriskuak daude energia nuklearra sortzeko prozesuan, horietan guztietan nabarmenena ingurumena erradioaktibitatez kutsatzea da.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Frantzia eta Japonia.

Energia-iturri berriztagarriak

Gaur egun gehien erabiltzen diren energia-iturriek arazoak sortzen dituzte. Energia fosilak deritzatenak (ikatza, petrolioa eta gasa), gehiegi erabiltzen direnez, bukatzen ari dira, eta, gainera, kutsadura handia sortzen dute. Energia berriztagarri edo alternatiboak, berriz, ez dira behar beste erabiltzen, eta gehiago erabili behar ditugu, batetik, kutsadura murriztu behar delako eta, bestetik, fosilak agortzen ari direlako. Hemen dituzue energia alternatibo batzuk:

Eguzki-energia: eguzkiaren argia elektrizitate bihurtzen da, gehienbat zelula edo plaken bidez. Arazo nagusia da plakak garestiak direla. Zenbat eta gehiago erabili, orduan eta merkeago izan daitezke.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Alemania, Australia eta Kanada.

Marea- eta olatu-energia: zenbait lekutan, marea aldaketak energia sortzeko aprobetxatzen duten instalazioak eraiki dira. Olatuek ere energia handia sor dezakete, baina ez dira kontrolatzen errazak eta, gainera, elektrizitatea sortzeko ekipoak puska ditzakete.

Herrialde ekoizle nagusiak: Frantzia, Erresuma Batua eta Kanada.

Energia geotermikoa: planetaren lurrazalaren azpian dauden harriak bero egoten dira. Leku batzuetan, lurra zulatuta harri beroak aurki daitezke, eta bero hori ura berotzeko eta elektrizitatea sortzeko erabil daiteke.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Filipinak eta Mexiko.

Energia eolikoa: haize-turbina modernoek (haize-errotak) haizearen energia erabiltzen dute elektrizitatea sortzeko. Gaur egun, energia-iturri hori munduko hainbat lekutan erabiltzen da. Adibidez, Nafarroan oso ugariak dira haize-errotak.

Herrialde ekoizle nagusiak: Alemania, Espainia, AEB eta Danimarka.

Biomasa: energia hau iturri biologikoetatik sortzen da, adibidez, uztetako hondakinetatik, animalien simaurretik, landareak filtratzean sortutako hondakinetatik eta etxeko zaborren errefusatik (baldin eta zati organikoa aldez aurretik bereizi ez bada).

Horiek guztiek, hartzidura prozesuaren ondorioz, metano gasa isurtzen dute. Isurkin hori edukiontzietan gordetzen da, eta, beste hainbat gasen moduan, berokuntzarako edo elektrizitatea sortzeko erabil daiteke.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Frantzia eta Suedia.

Enpresak kokatzeko faktoreak: lehengaiak

Industriek hainbat baliabide behar izaten dituzte. Esaterako, lehengaiak, makinak eta elektrizitatea euren makinak martxan jarri eta produktuak sortzeko. Ikatza eta burdina nagusi ziren garaietan, herrialde baten garapena lehengaiak edukitzearekin zuzen-zuzenean lotuta zegoen.

Lehengaiak industria-eraldaketako oinarria dira. Hainbat jatorri izan ditzakete, funtsean, landare-jatorria (lihoa, kotoia eta kautxua), animalia-jatorria (artilea eta zeta) eta mineral-jatorria (hau da industria gehienek erabiltzen duten baliabidea).

Mineral-jatorriko lehengairik garrantzitsuenak dira bauxita, zinka, kobrea, burdina, fosfatoak, urrea, altzairua, azido sulfurikoa eta zementua.

Mineralak hainbat motatako produktuak sortzeko erabiltzen dira:

Bauxita: hegazkingintzan, hegalak egiteko erabiltzen da (aluminioaren mea nagusia da); elikagaigintzan janaria biltzeko eta berotik babesteko.
Zinka: burdinaren eta altzairuaren galbanizaziorako erabiltzen da (herdoiltzetik babesteko).
Kobrea: industria elektrikoan erabiltzen da, bereziki hodiak eta kableak egiteko.
Fosfatoak: garbiketako produktuak egiteko erabiltzen dira.
Burdina: aleazioak (metal nahasketak) egiteko erabiltzen da, baita industriarako eta etxerako erreminta sendoak egiteko ere.
Urrea: txanponak urreztatzeko eta ingeniaritza aeronautikoan erabiltzen da, baina batez ere bitxigintzan.
Beruna: X izpien eta erradiazioaren efektu toxikoetatik babesteko erabiltzen da.
Altzairua: eraikuntzan oso garrantzitsua da.
Azido sulfurikoa: uztak hazteko ongarriak eta konpostak egiten laguntzen du.
Zementua: eraikuntzarako oinarrizkoa.

Lehengaiak	Herrialde sortzaileak
Bauxita (Aluminioa)	Australia
Zinka	Kanada, Austria, Errusia
Kobrea	Chile, AEB, Kanada
Fosfatoak	AEB, Errusia, Maroko
Burdina	Brasil, Txina, Australia
Urrea	Hego Afrika, AEB, Errusia
Beruna	Australia, AEB, Errusia
Altzairua	Japonia, AEB, Errusia
Azido sulfurikoa	AEB, Japonia, Txina
Zementua	Txina, Japonia, Errusia

Industrializazioa hasi zenean, duela 200 urte gutxi gorabehera, garraio sistema oso txiroa zen. Ez zegoen kamiorik, ezta trenik ere; ez autobiderik, ezta trenbiderik ere. Lehengaiak astunak ziren, eta garestia zen alde batetik bestera eramatea, beraz, industria gehien ikatza edo burdina zegoen inguruetan kokatzen zen. Gaur egun, mendebaldean baliabide mineral gehienak gastatu ditugunean, burdin-mea esaterako, lehengaiak kanpotik ekartzen dira itsasoz, eta, horren ondorioz, industria gehien bat portu inguruetan kokatzen da.

Enpresak kokatzeko faktoreak

Arrazoi bat baino gehiago egon daiteke enpresa bat leku jakin batean kokatzeko; adibidez, kokapena erabaki daiteke industria motaren eta bere ezaugarrien arabera.

Beste faktore batzuk

Lehengaiak: industria batek lehengai asko behar baditu, haietatik hurbil egotea oso garrantzitsua izan daiteke, batez ere mineralak erabiltzen dituzten industrientzat.

Langileak: egiten den produktuaren arabera, langile gehiago edo gutxiago beharko dituzte, eta trebatuak edo trebatu gabeak. Adibidez, enpresa batek arropak egiten baditu, normalean aparteko trebakuntzarik gabeko langile ugari beharko du; beraz, hobe hiri handi batetik gertu egotea. Goi teknologiako enpresa batek, berriz, langile gutxiago beharko ditu, baina trebatuak; horren ondorioz, hobe izango luke ikerketa zentroetatik gertu egoten.

Merkatua: gaur egun garraioa merkeagoa da, eta, beraz, ez da hain garrantzitsua merkatuetatik gertu egotea. Hala ere, jateko galkorrak edo gai merkeak sortzen baditugu, merkeagoa izan daiteke hiri handi baten ondoan egotea eta garraioan dirua alferrik ez gastatzea.

Energia: garai batean, ibai batetik gertu egotea aukeratzen zuten askok, energia eskura edukitzeko. Gaur egun, berriz, malgutasun handiagoa dago; hala ere, enpresa batek energia asko kontsumitzen badu, oso kontuan hartuko du zein energia mota erabili (eolikoa, hidroelektrikoa, eguzki-energia…) edota hainbat herrialdetako tarifak begiratuko ditu kokapena erabaki aurretik.

Garraioa: oinarrizkoa da lehengaiak eta langileak fabrikara eramateko, baita produktuak merkatuetara eramateko ere. Produktuen tamaina eta pisua direla eta, garrantzitsua izan daiteke garraio sare batetik gertu egotea.

Nazioarteko merkataritza: esportazioak

Nazioarteko merkataritza bi herrialderen artean gaiak eta zerbitzuak trukatzea da, baina herrialde bakoitzak zenbat edo zer esportatzen duen kontuan hartuta, herrialde horren ekonomia hobetu edo okertu egin daiteke.

Gehienetan, ekonomikoki gehien garatutako herrialdeek balio handiko produktuak esportatzen dituzte eta merkeagoak diren lehengaiak inportatu; adibidez, mineralak, tea eta kafea. Ekonomikoki gutxien garatutako herrialdeetan justu kontrakoa gertatzen da; hau da, batez ere lehengaiak eta prozesatu gabeko gai merkeak saltzen dituzte. Garatutako herrialdeek, aldiz, zuzenean kontsumitzeko gaiak saltzen dizkiete; esaterako, teknologia eta automobilak. Joera horrek garatutako herrialdeei egiten die mesede: lehengaien prezioak behera eta fabrikatutako produktuenak gora doaz.

Salerosketa desorekatu horrek nabarmen kaltetzen ditu berez gutxien garatutako herrialdeak. Eta, gainera, garatutako herrialdeek sarri inportazioen gaineko tasa eta kuotak inposatzen dizkiete. Tasek kanpoko produktuen kontsumoa garestitzen dute; kuotek, aldiz, inportazioen kopurua mugatzen dute, betiere, ekonomikoki gehien garatutako herrialdeen mesedetan.

Nazioarteko merkataritza Euskal Herrian

2014ko lehenengo laurdenean, esportazioak Euskadiko Autonomia Erkidegoan % 5,4 hazi ziren EUSTATen arabera. Esportazioak 5.576 bilioi eurokoak izan ziren eta inportazioak, aldiz, 4.246 bilioikoak. Datu horietan oinarrituta, esan daiteke denbora tarte horretan merkataritzaren balantzea positiboa izan zela. Superabita 1.330 bilioi eurokoa izan zen. Gainera, inportazioen gaineko esportazioen estaldura-tasa % 131,3koa izan zen. Estaldura-tasak adierazten du esportazioen diru-sarreren bitartez inportazioen ordainketak zein mailatan geratzen diren konpentsatuta (ehunekoetan).

Barne produktu gordinari dagokionez, esportazioak 30,10era iritsi ziren, Erresuma Batuaren (31,9), Italiaren (30,0) edo Frantziaren (28,0) parean, hain zuzen ere. Inportazioak, aldiz, 21,90ean geratu ziren. Beraz, kanpo-merkataritzaren balantzea 8,21ekoa da. Horiek horrela, sailkapeneko seigarren dago EAE, Islandiaren (7,8) eta Herbehereen (9,8) parean.

Sektoreka hartuta, EAEn eta Nafarroako Foru Komunitatean, industriak du pisurik gehien. EAEn, esportazioen % 60 automobilen industriari dagokio eta gainerakoa, makina-erreminta eta beste aparatu mekanikoei, galdaketa produktuei, burdinari, altzairuari eta gomari.

Nafarroari dagokionez, sektore nagusia automobilarena da, eta, horren barruan, autoetako zatiak eta osagarriak. Ondoren, galdarak eta aparatu mekanikoak.

Nazioarteko merkataritza eta mundu mailako merkatua

Nazioarteko merkataritza bi herrialde edo gehiagoren artean gaiak eta zerbitzuak trukatzea da.

Nazioarteko merkataritza historia guztian zehar egin izan da. Horren adibide dira Erdi Aroko zetaren bidea edo Aro Modernoan, europarrak Ameriketara iritsi ostean, Europa eta Amerika arteko merkataritza transozeanikoa.

Dena den, azken mendeetan nazioarteko merkataritzaren garrantzi ekonomiko, sozial eta politikoa hazten joan da.

Gaur egun, nazioarteko merkataritza gora doan heinean, estatuen ekonomien arteko dependentzia ere etengabe hazten doa.

Orain, guztiok munduko edozein tokitan ekoitzitako gaiak erabiltzen ditugunez, nazioarteko ekonomia izugarrizko merkatu baten gisakoa da. Herrialdeen arteko harreman ekonomikoak hazten doazen honetan, multinazionalen eragina bereziki nabaria da.

Gehien garatutako herrialdeek egiten dituzte salerosketa gehienak, lehengai jakin batzuen (petrolioa eta kafea, esaterako) hornitzaileekin batera.

Desoreka horrek areagotu egiten du herrialde batzuek, normalean garapen bidean daudenek, beste batzuekiko (garatuekiko) duten mendekotasuna.

Munduaren hainbat aldetakoen desoreka horretan, herrialde garatuek abantaila bikoitza dute. Multinazional gutxi batzuek munduko salmenta gehienak kontrolatzen dituzte eta, aldi berean, horren ondorioz duten indar ekonomikoak izugarrizko boterea ematen die.

Walmart, esaterako, munduko enpresa pribaturik handiena eta boteretsuena da. 2,2 milioi langile ditu 27 herrialdetan ezarritako 11.000 saltokitan enplegatuta. Produktuak txikizka saltzen dituen enpresa horrek janaria, arropa… ia edozer eskaintzen du. 2014an izan zituen irabaziak AEBko 476.294 bilioi dolarrekoak izan ziren, hau da, Austria, Arabiar Emirerri Batuak, Danimarka, Qatar eta beste hainbat herrialderen barne produktu gordina baino handiagoak.

Nazioarteko merkataritza

Nazioarteko merkataritza bi herrialde edo gehiagoren artean gaiak eta zerbitzuak trukatzea da. Herrialde gehienetan merkataritza mota horrek barne produktu gordinaren (BPG) zati handi bat hartzen du.

Nekazaritza tradizionala

Nekazaritza tradizionaleko sistema teknikoki eta teknologikoki landugabea da. Batez ere elikagaiak lortzeko lantzen da lurra; produzitzen den guztia beharrezkoa da bizirauteko.

Munduko baserri guztien bostetik batek honela funtzionatzen du; sistema hau munduko nekazaritzaren zati handiera da, gainera. Gaur egun, arraroa da ehizatik eta fruta biltzetik bizitzea. Halaber, oso jende gutxi bizi da nekazaritza eta abeltzaintza ibiltari edo nomadatik.

Nekazaritza ibiltari edo nomadaren ezaugarriak:

Nekazaritza estentsiboa da, oinarrizko lanabesekin eta espezieekin egiten dena.
Oinarrizko lanabesak: aizkora, aitzurra, makila.
Metodoak: landaretza erre eta errautsen gainean bertan erein edo landatu.
Behiak hazteak lugorriari laguntzen dio.
Jabetza pribaturik ezean, publikoak edo komunalak du nagusitasuna.
Ez dago soberakinik.

Baserri burujabeak gutxitzen ari dira herrialde garatuetan, baina ez da gauza bera gertatzen garatzeko bidean daudenetan, esaterako, Afrikan eta Asian. Oraindik ere badira abeltzain nomadak Saharako basamortuko hegoaldean eta Afganistanen eta Laponian. Nekazaritzaren osagarri gisa, artzaintza lanbide garrantzitsua da eremu batzuetan, Mongolian, adibidez.

Nekazaritza tradizionaleko beste mota bat arroz-soroena da, Asia hego-ekialdean oso garrantzitsua, gainera. Arroza gehien landatutako zereala da. Hazteko garaian, arroz-mota gehienek hezetasun handiko lurra behar dute. Arroza ekoizten da Asian, Hego Amerikan, Afrikan, Estatu Batuetan, Europa hegoaldean eta beste hainbat lekutan.

Landaretza-nekazaritza

Landatze-nekazaritza tropiko inguruetan egiten den nekazaritza mota bat da, garai kolonialetan hasi zena.

Lehenengo landatzeak XVII. mendean sortu ziren Estatu Batuetako hegoaldean, Kariben eta Erdialdeko eta Hego Amerikan.

Hasieran, nekazari zuriak erabili zituzten, baina berehala esklabo beltzekin ordezkatu zituzten, horien eskulana merkeagoa baitzen. Gaur egun nekazari askotarikoak aritzen dira landatzetan eta jabeak ere askotarikoak dira. Landatzeetan produzitutako uzta merkatuetara bideratzen da; labore bakarra lantzen dute, kakaoa, kotoia edo kafea, esaterako, baita bertako produktuak ere, bananak, datilak…

Landatzeak enpresen moduan kudeatzen dira, euren helburua gaiak produzitzea eta merkaturatzea baita. Langileek lan ordu kopuru jakin batez lan egiten dute, soldatapean. Hala ere, zenbait lekutan, langileak esklabutza garaiko baldintza antzekoetan bizi dira.

Labore bakarra lantzeak arazoak sortzen ditu, ekoitzitakoaren prezioak nazioarteko merkatuaren gorabeheren menpe geratzen baitira.

Nekazaritza mota honi nekazaritza espekulatiboa ere deitzen zaio. Herrialde batek merkatuko prezioen gorabeheren gehiegizko menpekotasuna badu, garatzeko arazoak izango ditu.

Merkatu-nekazaritza

Merkatu-nekazaritzan oinarritzen diren eskualdeak labore edo landare mota batzuetan espezializatzen dira.

Europako baserri gehienak tamaina ertaineko familia-enpresak dira. Inbertsio handia behar dute. Bizi-maila altua mantentzeko, nekazariak aldi baterako kontratatu behar izaten dituzte.

Klima ozeanikoa dagoen Europako zatian, larreak behi-hazkuntzaren eraginpean ustiatzen dira. Behi-hazkuntza larre guztietan aurki daiteke, batez ere garai batean behi-ganadua zelaiak ongarriztatzeko erabiltzen zen lekuetan. Jabetza pribatuko lurrak dira, eta ustiapena zuzenekoa edo zeharkakoa izan daiteke. Nekazaritza-eskualdeetan, sarri, mahastiak eta baratzeak ere badira.

Beste eskualde batzuetan ez da aldaketarik izan eta nekazaritza tradizionalarekin jarraitzen dute lanean: olibadietan, galsoroetan eta mahastietan.

Hiri inguruetan, hiri merkatuak hornitzera bideratutako barazkiak eta frutak dira produktu nagusiak.

Estatu Batuetan edo Errusian, mota honetako nekazaritza esparru handietan lantzen da. Familia-enpresak dira eta ez dute langile asko behar, baina enpresen moduan kudeatzen dira.

Uzta merkaturatzeko produzitzen da eta ez etxean kontsumitzeko.

Ipar Amerikako nekazaritza estentsiboa da eta erabat mekanizatuta dago. Azalera handia hartzen du eta eremu bakoitzari egokitutako labore mota landatzen da: garia, artoa, kotoia, tabakoa. Lurraren produktibitatea ez da handia, baina nekazaritza mota hau merkea da, eskulan gutxirekin eta makineria askorekin egiten delako.

Jabetza pribatua da eta zuzeneko lanketa egiten da. Nekazaritzan iraultza berdeak eskatzen dituen aurrerapen mekaniko, tekniko eta zientifikoa erabiltzen dira. Aprobetxamendu izugarria lortzen dute, nahiz eta horretarako munduko inbertsio ekonomikorik handienak egin behar izaten dituzten.

Labore bakarra lantzen da gehienetan.

Errusian ere mekanizazio eta ustiapen handiko nekazaritza egiten dute. Han ere normalean labore bakarra lantzen dute, nahiz eta labore hori ez den beti bera, eskualde bakoitzaren ezaugarrien arabera aldatzen baita.