Kategoria: Geografia fisikoa

Klima hotzetan kokatuta dauden biomak izan dira gizakiak beranduen eta gutxien populatu dituenak. Tenperatura hotzak erabat oztopatu du nekazaritzaren garapena eta horregatik, ingurune horietan herri ehiztariak bizi izan dira. Ehizatzetik eskuratzeaz gain jatekoa, larrua ere lortzen zuten, gero elikagaien edo beste produktu batzuen truke saltzeko.

Aipagarria da samien kasua. Europako ipar muturrean bizi dira eta abeltzaintza eta ehiza izan dute bizibide. Udan, elur-orein taldeen atzetik, tundrara abiatzen ziren eta neguan taigara, babes-bila. Taiga bioma oso zabala izanik eta sami abeltzainen kopurua oso txikia, haien eragina ez da oso nabarmena izan.

Egoera hori aldatzen ari da gure egunetan. Teknologia berriei esker eta, gaurko eskaera ekonomikoei erantzun nahiez, gero eta handiagoa da taigaren ustiaketa. Siberian, esate baterako, meategi erraldoiak aurkitu dira eta horien ustiaketak taigaren suntsipena ekar lezake. Gainera, komunikazio-bideak eraiki behar dira bertara heltzeko eta horrek kalte handiak sorrarazten ditu bioman.

Zuhaitzak ere lehengai ekonomiko garrantzitsu bihurtu dira; besteak beste, altzarigintza eta papergintzarako. Horrek ustiaketa sistematikoa ekarri du eta milaka urtez bere horretan mantendu den basoaren atzerakada eragin du. 

Horrela jarraituz gero, urte gutxi barru oihan tropikaletan gertatzen ari den bezala taigak ere zeharo desagertuko dira.

Gizakiaren ikuspegitik, baldin eta leku txarrik badago bizitzeko, hori tundra da. Hala ere, gizakiak, glaziazioen garaitik (ez ahaztu Euskal Herria tundra zela orduan), tundran  bizi izan da. 

Bioma honetan, gizakiak duen  jarduera ekonomiko bakarra ehiza da; kostaldean, baita arrantza ere. Horixe izan da inuiten eta Siberiako iparraldean bizi diren samoiedoen bizimodua.  Herri horiek tundran izan duten eragina oso eskasa izan da.

Gaur egun, ordea, arriskuan dago orain arte ia ukitu gabe egon den bioma bakarra. Lurzoruaren azpian petrolioa eta gas naturala aurkitu dituzte eta hainbat estatu horien ustiaketan pentsatzen hasi dira, ondorio ekologikoak kontuan hartu gabe. Ustiaketa hori egin ahal izateko, azpiegitura garrantzitsua behar da; eta horrek beste biometan arazoak badakartza, tundran eragin berezia du, zoruaren ezaugarriengatik. Nahikoa da kamioi bat pasatzea, haren aztarnak hamarkadetan han gera daitezen. 

Beste arrisku bat petrolio-isurketak dira. Zaila bada edozein lekutan petrolio-isurketak garbitzea, tundran, egiten duen hotzagatik, ia ezinezkoa da. Horregatik, ekologiaz kezkatzen diren hainbat pertsona eta elkarte, ustiaketa horren aurka agertu dira.

Belardien erabilera era askotakoa da, herrien eta baldintza klimatikoen arabera: 

• Estatu Batuetako Lautada Handietako indiarrak (siuxak, cheyenneak, komantxeak, eta abar) ehiztariak ziren, 
• Asia erdialdeko kirgizak, mongoliarrak, uzbekoak… abeltzainak ziren batik bat, eta 
• Europako belardiak, berriz, nekazariek erabili izan dituzte Neolito garaitik

Gaur egungo egoera ekonomiko berriek izugarrizko eragina izan dute belardietan. 

Nahiko euri egiten duen lurraldeetan ―Estatu Batuetako Lautada Handietako ekialdean eta Europan, adibidez― oso nekazaritza aberatsa sortu da. Aipagarriak dira Estatu Batuetako, Kanadako, Australiako edota Argentinako garia, artoa eta bestelako laboreak; munduko labore-biltzailerik handienak dira eta leku guztietara esportatzen dute.

Euri gutxi egiten duen lekuetan ureztatze-sistemen bidez egokitu dituzte lurrak nekazaritzarako; Asia erdialdeko errepubliketan, adibidez. Dena den, Asiako leku askotan oraindik ere mantentzen dira abeltzain ibiltariak.

Basamortua ez da gizakia bizitzeko leku atsegina; baina, hala ere, basamortua aspaldi bihurtu zen gizakien bizileku.

Afrikako Kalaharin, Australiaren barnealdeko basamortuan eta Estatu Batuetako mendebaldeko eta hego-mendebaldeko basamortuetan ehiztari biltzaileak aurki ditzakegu: Kung herria (boskimanoak), Australiako aborigenak eta Estatu Batuetako shoshonak, adibidez. Herri horien bizimodua ehiza eta fruitu-biltzea da. 

Basamortua hain leku txiroa izanik, bizitzeko adina badute ere, arazo nagusia ur-eskasia da; horregatik etengabe aritzen dira ur-putzu batetik besterako joan-etorrian.

Basamortuetan bizi diren herri esanguratsuak dena den, Saharako, Arabiako edota Gobiko abeltzain eta merkatari ibiltarienak dira. Herri horiek (tuaregak, beduinoak eta mongoliarrak) basamortuan zehar mugitzen dira beren abere-taldeekin, euri urrien eraginez sortutako belardien bila. Mugimendu horiei esker, herri horiek merkatari bilakatu ziren. Ezagunak dira tuaregek Sahara iparraldetik hegoalderantz eta alderantziz egiten dituzten bidaiak, edota beduinoek Ekialde Hurbileko basamortu guztietan zehar egiten dituztenak.  Halakoen bizimodua ezin da moldatu oasi eta ibai alboetan bizi diren nekazariekin dituzten harremanik gabe. Nekazariak ura agertzen den lekuetan kokatzen dira eta, ureztatzeko teknikak erabiliz, gai dira oinarrizko nekazaritza abiarazteko.

Basamortuan handia izan da gizakiaren eragina. Horrela, Egipton, Mesopotamian (gaur egungo Irak eta Siria), Pakistanen, eta Perun adibidez, ureztatzeko teknikak erabiliz, basamortu zena lur emankor bihurtu dute Antzinarotik. Ureztatze-lan horiengatik zein nekazaritzan eta abeltzaintzan teknika desegokiak erabiltzeagatik, lehenago estepa edo sabana zena basamortu bihurtu da zenbait lekutan.

Bi eragin horiek, ureztatze lanak eta biztanleriaren hazkundea, areagotu egin dira gure egunotan: Arabiako penintsulan, Egipton, Libian… ureztatze-lan erraldoiak egiten dira. Biztanleriaren hazkundeak, bestalde, presio izugarria egiten du zoruaren gain eta, horren guztiaren ondorioz, lurra pobretu ez ezik, poliki-poliki basamortu bihurtzen ari da.

Horrez gain, mundu mailan gertatzen ari den aldaketa klimatikoaren eraginez, gero eta euri gutxiago egiten du eskualde askotan eta, egiten duenean, oso gogor egiten du.

Eragin horien ondorioa bera da: zorua galdu eta basamortua sortzea edo zabaltzea. Basamortua da munduan zabaltzen ari den bioma bakarra, horrek dakartzan ondorio sozio-ekonomiko, politiko, demografiko… eta guzti.

Basamortuaren ustiaketan, petrolioa edota gas naturala ateratzeko dorreak dira nagusi. Petrolioa leku askotan lortzen da baina munduko ekoizlerik handienak Arabiar penintsulakoak (Saudi Arabia, Kuwait, Qatar…) eta Afrika iparraldekoak (Aljeria eta Libia) dira. Ekoizpen horrek, etekin ekonomiko handiak ematen ditu eta biztanleriaren bizimodua aldatzea ekarri du; beduinoak eta tuaregak desagertzeko zorian daude; bai eta, beraiekin, milaka urtetan iraun duen bizimodua ere.

Oihan tropikalak bizitzeko guztiz desegokia badirudi ere, milaka urtetan gizakia bertan bizi izan da, ia isolaturik. Isolamendu horren lekukorik adierazgarriena Australiako iparraldean dagoen Ginea Berria uhartea izan daiteke. 

Europar ikuspegitik,  herri horiek atzeratuak iruditzen bazaizkigu ere egokitzapen ezin hobea lortu dute  oihan tropikalean bizitzeko. 

Oihan horretako biztanleak sailkatzerakoan, ehiztari eta biltzaile hutsak daude, alde batetik; eta, jarduera horiez gain, nekazari eta abeltzain direnak, bestetik.

Ehiztari eta biltzaile hutsak oso gutxi dira eta desagertzeko zorian daude. Horien artean aipa daitezke Kongo ibaiaren inguruko oihanetan bizi diren pigmeoak eta Asia hegoaldean dauden Andaman uharteetako jatorrizko biztanleak. Talde txikietan, batera eta bestera ibiltzen dira oihanean zehar, ehizaren atzetik. Beren garapen teknologikoa oso apala da: arku, gezi eta antzekoez gain, ehizatzeko sareak erabiltzen dituzte. Ehizaz gain, naturak berez ematen dituen fruituak biltzetik bizi dira. 

Herri hauek ez dute eragin berezirik egin oihanean, ez onerako, ez txarrerako; oihana bizitzeko lekua ez ezik, ezkutaleku gisa ere gertatu zaie. Gaur egun, zibilizazio modernoarekin izan dituzten harremanen ondorioz, desagertzeko zorian daude.

Nekazariak eta abeltzainak oihanean sakabanatuta bizi dira. Beren teknologia oso primitiboa da. Ez dute, ez golderik, ezta ongarririk ere ezagutzen. Oinarrizko lanabesa aitzur baten antzeko tresna edota, askotan, puntadun makila bat izan ohi dute. Bizpahiru uzta bildu ondoren, lurra erabat agortuta gelditzen zaie eta alde batetik bestera mugitu beharrean aurkitzen dira. Kokapen berrian, lehendabizi, lurra prestatu behar izaten dute nekazaritzarako; horretarako, oihana erre eta sortutako errautsak ongarri gisa erabiltzen dituzte.Nekazari hauek artoa, arroza, arto beltza, mandioka, ñamea eta antzekoak ereiten dituzte. Horrela diharduten herrien artean, Amazonas arroko yanomamiak edota Ginea Berriko tsenbagak aipa ditzakegu.

Herri hauek oihana etengabe eraldatzen ari dira. Alde egiten dutenean, oihana berriz osatzen da, baina ez da hasierako itxurara itzuliko, gizakiek zoruaren ezaugarriak aldatu egin dituztelako. Dena den esan liteke ingurunea errespetatu egin dutela gaurdaino. 

Gaur egun aldiz,  mundu osoko oihan tropikala arrisku bizian dago. Interes ekonomikoak zirela-eta, europarrak heldu zirenetik lurralde horietara, oihanaren ustiaketa sistematikoa hasi zen. 

Hasieran Europak nahi zituen azukrea, kafea, kotoia edota kakaoa ekoizteko, oihanaren erdian plantazio, lursail erraldoiak, sortu ziren. 

XX. mendean lehengaien eskaria asko handitu zen eta, ohiko landaketez gain, zuraren, petrolioaren edota urrea bezalako mineralen ustiaketa zabaldu zen. Horretarako, komunikabideak, errepideak eta, batez ere, trenbideak zabaldu zituzten alde guztietan eta leku askotan basoa desagerrarazi egin da, haren lekuan abereen hazkuntzarako belardiak sortzeko

Oihanak aurkitzen diren estatuak munduko txiroenak dira eta hazkunde demografiko handia dute. Hazten ari den biztanleriari jaten emateko, lursailak ugaritu egin behar izaten dituzte, oihanaren kaltetan, baina betiko teknikak erabiltzen dituzte; ondorioz, zoruaren gainean presio handiegia egiten ari dira eta oihana desagertuz doa.

Asiako hego eta hego-ekialdeko oihana desagertzeko zorian dago gizakiaren eraginez, arroz-landaketaz ordezten ari baitira. Eskualde horretako paisaia urperatutako arroz-sailek osatzen dute.

Leku askotan, ustezko garapen baten bila, oihanak zeuden lekuan urtegiak egin dira, elektrizitatea ekoizteko.

Bide horretatik jarraituz, munduko oihan tropikal guztiak desagertu egingo dira, inork uste baino lehenago.