Kategoria: Mapak eta koordenatuak

Sestra-kurbak

Sestra-kurbak altitude bereko (itsas mailarekiko altuera) puntuak elkartzen dituzten lerroak dira. Sestra-kurba berean dauden puntu guztiek altitude bera dute. Kurbak elkarrengandik oso hurbil daudenean, aldapa handia dagoela adierazten du horrek. Kurba arteko tartea handia denean, berriz, aldapa txikia dagoela. Sestra-kurben bidez egindako mapei mapa topografiko deitzen zaie eta sestra-kurba batetik hurrengora doan altitude-tarteari, urrunkidetasuna.

Mapak eta klima

Lurrazalaren atal batean dauden aldagai geografikoak irudikatzeko, mapak erabiltzen dira. Mapak adierazpen grafikoak dira, azal lau batean (bi dimentsiotan) marraztuak eta, eskuarki, eskalan eginak.

Mapa horietako batzuk lurrazaleko erliebea adierazteko izaten dira eta sestra-kurbak erabiltzen dituzte gehienetan, horretarako.

Bada, ordea, klimarekin lotura estuagoa duen hainbat mapa ere. Mapa plubiometrikoak, esaterako, lurralde batean eta epe jakin batean (gehienetan urtebete) egin duen euri-kantitatea adierazteko erabiltzen dira. Erliebe-mapetan altuera bera duten puntuak elkartuz sestra-kurbak marrazten diren bezalatsu, mapa plubiometrikoetan euri kantitate bera duten lekuak elkartuz osatzen dira haien antzeko kurbak. Koloreak erabiliz, begiratu batean sumatzen da non egin duen euri gehiago edo gutxiago.

Euriari dagokionez egindako era bertsuan egin genezake tenperaturari dagokionez ere: tenperatura bera duten puntuak elkartuz eta koloreak erabiliz, hainbat zona erakutsiko dizkigun mapa erabilgarriak lortzen dira, ikus dezakezun bezala.

Paraleloak

Lurrazalaren gainean Ekialde-Mendebalde orientazioa duten irudimenezko lerroak dira, eta planeta osoa inguratzen duten alegiazko zirkuluak osatzen dituzte. Paralelorik ezagunena ekuatorea da. Nahiko ezagunak dira, halaber, Kantzer tropikoa, Kaprikornio tropikoa eta bi Zirkulu polarrak (artikoa eta antartikoa). Paraleloak 0º-tik 90º-ra bitarte graduatuta daude, ekuatoretik abiatuta, Ipar polorantz edo Hego polorantz. Beraz, toki bat Iparraldean (N) edo Hegoaldean (S) kokatzeko balio dute, toki horren latitudea zehaztuz. Koordenatu sistemetan, paraleloekin batera, meridiano izeneko lerro perpendikularrak ere baliatzen dira.

Meridianoak

Ipar polotik Hego polora joanik, Lur planetaren azalera zeharkatzen duten irudimenezko lerroak dira, arku formakoak. Meridianorik ezagunena Greenwich-ekoa da. Gune horretatik abiatuta, beste meridiano guztiek 0ºtik 180ºra bitarteko graduak dituzte eta toki bat ekialdean (E) edo mendebaldean (W) kokatzeko balio dute eta toki horren longitudea zehazteko. Meridiano guztiek luzera berbera dute: Ipar polotik Hego polora lurrazalean zehar doan distantzia, hain zuzen; hau da, 20.004 kilometro. Koordenatu-sistemetan, meridianoekin batera, paralelo izeneko lerro perpendikularrak ere baliatzen dira.

Koordenatu geografikoak

Koordenatu geografikoak toki jakin bat Lur planetaren azaleran kokatzeko erreferentzia-sistemak dira. Koordenatu geografikoen sistema nola erabiltzen den adierazteko, mapen gainean sare moduko bat osatzen duten alegiazko lerro batzuk marrazten dira. Lerro horiei meridiano (iparretik hegora doaz) eta paralelo (ekialdetik mendebaldera doaz) izena ematen zaie, hurrenez hurren.

Meridianoen artean ezagunena, Greenwich meridianoa da: Ipar poloan hasi eta, Hego polora bidean, Londrestik igarotzen den lerroa (Londres baitan, Greenwich izeneko tokitik pasatzen da eta hortik datorkio izena). Meridiano hori abiapuntutzat hartzen da gainerako meridianoak kokatzeko; horregatik, 0º-ko balioa ematen zaio. Ez da berezko zero puntu bat, kartografo ingelesek beren mapetan abiapuntu gisa erabiltzen zutena baizik. Ingelesek egindako mapak garai batean oso ospetsuak zirenez, denbora igaro ahala, ontzat eman zen mundu osoan 0 puntua bertan kokatzea.
Paralelorik ezagunena Ekuatorea da: mundu-bola bi zati edo hemisferiotan banatzen duena. Ekuatorea gainerako paralelo guztiak kokatzeko erreferentziatzat hartzen da (0 puntu gisa). Ekuatoretik iparraldera dagoen planeta zatiari Ipar hemisferioa deitzen zaio, eta Ekuatoretik hegoaldera dagoen zatiari, Hego hemisferioa. Beste paralelo ezagun batzuk Kantzer tropikoa, Kaprikornio tropikoa eta zirkulu polarrak dira.
Meridiano eta paraleloetan oinarrituz, toki baten latitudea eta longitudea ateratzen da; hots, toki hori planetaren baitan kokatzeko erreferentziak. Adibidez Donostia 43º19’N-ko latitudean eta 2º00’ W-ko longitudean dago. Horrek esan nahi du Greenwich meridianotik 2º mendebaldera (W) dagoela, eta Ekuatorearekiko Ipar hemisferioan (N), 43º19’tara.

Mapa topografikoak

Lurralde baten erliebea zehatz adierazten duten mapei mapa topografikoak deitzen zaie. Erliebea, hau da, mendien altuera edo haranen sakonera, sestra-kurben bidez adierazten da. Sestra-kurbak altuera bereko puntuak elkartzen dituzten lerroak dira. Kurba berean dauden puntu guztiek altuera bera dute. Sestra-kurba bakoitzak, beraz, altuera-neurri bat adierazten du.

Mapa topografikoari begiratuz, ingurune jakin bat laua ala menditsua den jakin liteke; bai eta maldak nolakoak diren ere. Altuerak begirada-kolpe bakarrean hobeto antzemateko, sestra-kurben arteko tarteak koloreztatuta ager litezke mapan (beti hala izaten ez bada ere). Normalki altuera baxuena adierazten duten sestra-kurbak ―itsas mailatik gertukoak― berde ilunez koloreztatzen dira eta, altuera igo ahala, koloreak aldatuz doaz.Ohikoa izaten da, adibidez, altuera igo ahala, berde ilunetik berde argira igarotzea eta, ondoren, horira, laranjara, marroira, grisera eta, azkenik, morera. Horregatik itsas aldeko lautadak mapa askotan berdez irudikatzen dira eta mendi-tontorrak, gris- edo more-kolorez.
Sestra-kurbetatik abiatuz, erliebearen profilak egin litezke. Kirol munduan asko erabiltzen dira, batez ere mendiko eta txirrindularitzako ibilbideak adierazteko.

Mapen ikurrak

Mapetan kolore, sinbolo eta letra jakin batzuk erabiltzen dira hainbat gauza adierazteko (altuerak, ibaiak, errepideak, herri txiki nahiz handiak, mendien zein probintzien izenak…). Ikur horietako batzuk erraz lotzen dira errealitateko elementuekin (ibaiak, adibidez, marra urdinez irudikatzen dira, normalean), baina beste batzuen esanahia ez da hain erraz antzematen (errepideak, adibidez, errealitatean gris kolorekoak izaten dira, baina mapetan kolore gorriz edo horiz ager litezke). Ikurrak, beraz, mapetan erabiltzen diren zeinu, kolore eta kode konbentzionalak dira. Ikur horien azalpena maparen ertz batean, laukitxo batean, agertu ohi da.