Lurrazalaren gainean Ekialde-Mendebalde orientazioa duten irudimenezko lerroak dira, eta planeta osoa inguratzen duten alegiazko zirkuluak osatzen dituzte. Paralelorik ezagunena ekuatorea da. Nahiko ezagunak dira, halaber, Kantzer tropikoa, Kaprikornio tropikoa eta bi Zirkulu polarrak (artikoa eta antartikoa). Paraleloak 0º-tik 90º-ra bitarte graduatuta daude, ekuatoretik abiatuta, Ipar polorantz edo Hego polorantz. Beraz, toki bat Iparraldean (N) edo Hegoaldean (S) kokatzeko balio dute, toki horren latitudea zehaztuz. Koordenatu sistemetan, paraleloekin batera, meridiano izeneko lerro perpendikularrak ere baliatzen dira.
Kategoria: Koordenatu geografikoak
Meridianoak
Ipar polotik Hego polora joanik, Lur planetaren azalera zeharkatzen duten irudimenezko lerroak dira, arku formakoak. Meridianorik ezagunena Greenwich-ekoa da. Gune horretatik abiatuta, beste meridiano guztiek 0ºtik 180ºra bitarteko graduak dituzte eta toki bat ekialdean (E) edo mendebaldean (W) kokatzeko balio dute eta toki horren longitudea zehazteko. Meridiano guztiek luzera berbera dute: Ipar polotik Hego polora lurrazalean zehar doan distantzia, hain zuzen; hau da, 20.004 kilometro. Koordenatu-sistemetan, meridianoekin batera, paralelo izeneko lerro perpendikularrak ere baliatzen dira.
Longitudea
Lurrazalaren gaineko puntu baten eta Greenwich meridianoaren artean dagoen distantzia angularra da (gradutan neurtuta, 0º-tik 180º-ra). Puntu bat ekialdean (E) ala mendebaldean (W) dagoen zehazten du.
Latitudea
Lurrazalaren gaineko puntu baten eta ekuatorearen artean dagoen distantzia angularra da (gradutan neurtuta, 0º-tik 90º-ra) eta puntu bat iparraldean (N) ala hegoaldean (S) dagoen zehazten du.
Ekuatorea
Lur planetaren errotazio-ardatzarekiko perpendikularra izanik, lurraren erdigunetik igarotzen den paraleloa da. Ekuatoreak, besteak beste, herrialde hauek zeharkatzen ditu: Ekuador, Brasil, Kongo eta Indonesia. Ekuatore-lerroak bi hemisferiotan banatzen du Lur planeta (Ipar hemisferioa eta Hego hemisferioa).
Koordenatu geografikoak
Koordenatu geografikoak toki jakin bat Lur planetaren azaleran kokatzeko erreferentzia-sistemak dira. Koordenatu geografikoen sistema nola erabiltzen den adierazteko, mapen gainean sare moduko bat osatzen duten alegiazko lerro batzuk marrazten dira. Lerro horiei meridiano (iparretik hegora doaz) eta paralelo (ekialdetik mendebaldera doaz) izena ematen zaie, hurrenez hurren.
Meridianoen artean ezagunena, Greenwich meridianoa da: Ipar poloan hasi eta, Hego polora bidean, Londrestik igarotzen den lerroa (Londres baitan, Greenwich izeneko tokitik pasatzen da eta hortik datorkio izena). Meridiano hori abiapuntutzat hartzen da gainerako meridianoak kokatzeko; horregatik, 0º-ko balioa ematen zaio. Ez da berezko zero puntu bat, kartografo ingelesek beren mapetan abiapuntu gisa erabiltzen zutena baizik. Ingelesek egindako mapak garai batean oso ospetsuak zirenez, denbora igaro ahala, ontzat eman zen mundu osoan 0 puntua bertan kokatzea.
Paralelorik ezagunena Ekuatorea da: mundu-bola bi zati edo hemisferiotan banatzen duena. Ekuatorea gainerako paralelo guztiak kokatzeko erreferentziatzat hartzen da (0 puntu gisa). Ekuatoretik iparraldera dagoen planeta zatiari Ipar hemisferioa deitzen zaio, eta Ekuatoretik hegoaldera dagoen zatiari, Hego hemisferioa. Beste paralelo ezagun batzuk Kantzer tropikoa, Kaprikornio tropikoa eta zirkulu polarrak dira.
Meridiano eta paraleloetan oinarrituz, toki baten latitudea eta longitudea ateratzen da; hots, toki hori planetaren baitan kokatzeko erreferentziak. Adibidez Donostia 43º19’N-ko latitudean eta 2º00’ W-ko longitudean dago. Horrek esan nahi du Greenwich meridianotik 2º mendebaldera (W) dagoela, eta Ekuatorearekiko Ipar hemisferioan (N), 43º19’tara.