Kategoria: Gizarte zientziak

Hondartzak kostaldean, harea pilatzean, sortzen diren erliebeak dira; itsasertzean kokatutako lur-zerrendak, hondarrez osatuak eta lau samarrak.

Lurrazaleko ur-laster naturala da ibaia, aski handia (errekak baino handiagoa) eta emari ugarikoa. Ibaiak beste ibai edo aintzira batera isurtzen ditu bere urak edo itsasora, zuzenean. Beste ibai batera isurtzen baditu, haren ibaiadarra dela esaten da; eta aintzira batera edo itsasora bada, ibaiak ura isurtzen duen lekuari ibai-ahoa deitzen zaio.

Itsasoan inguruko kostaldea baino gehiago barneratzen den lur-zatia da lurmuturra.

Inguruko lurrak baino nabarmenki gorago dagoen lur zatia, inguruko lurrek baino nabarmenki altitude handiago duena. Zenbaitetan bakartua ager daiteke, baina askotan multzo eta lerroak osatuz edo taldeka agertzen da. Hori dela-eta, mendi-elkarketa horiei izen bereziak eman ohi zaizkie.

Mendikatea deitzen zaio mendi, haran, arro, ordoki, ibai, aintzira… edo beste elementu geografikoz osatutako mendi-elkarketa lerrotuari; elementu bakoitzak bere orientazioa badu ere, multzoak ,oro har, norabide orokor bakar bat izan ohi du; mendiek kate edo lerro luze baten itxura hartzen dute. Kate hori txikiagoa denean eta mendien gailurrek segida edo lerroa osatzen dutenean, mendi horiek mendilerroa osatzen dutela esan ohi dugu. Mendilerroan eta mendikatean ez bezala, mendiek, luzetarako ardatz batean lerratu ordez, multzo edo gune bakar bat osatzen dutenean, mendigunea dela esan ohi da.

Altitudean gorabehera gutxiko lurralde zabala da ordokia; alegia, aldapa edo malda gutxiko eremu zabala; leku laua, lautada eta zelaia ere deitzen zaio. Ordokiak, oro har, gune egokiak izaten dira abeltzaintza eta nekazaritzarako.
Altitude handian dagoen ordokiari goi-ordoki deitzen zaio, batik bat lurralde hori mendien artean dagoenean. Goi-lautada eta meseta hitzak ere erabiltzen dira, kontzeptu hori adierazteko.

 

Altitudean gorabehera gutxiko lurralde zabala da ordokia; alegia, aldapa edo malda gutxiko eremu zabala; leku laua, lautada eta zelaia ere deitzen zaio. Ordokiak, oro har, gune egokiak izaten dira abeltzaintza eta nekazaritzarako.
Altitude handian dagoen ordokiari goi-ordoki deitzen zaio, batik bat lurralde hori mendien artean dagoenean. Goi-lautada eta meseta hitzak ere erabiltzen dira, kontzeptu hori adierazteko.

Itsasertzeko erliebearen elementuen artean, alde batetik izan ezik, beste guztietatik urez inguratuta dagoen lurraldeari deitzen diogu penintsula (erdiuhartea). Penintsula beste lurralde zabalago batekin lotzen duen lur-tarteari istmo deitzen zaio, batez ere estua denean.

Funtsean, lurraren barnean urtutako arrokak (material magmatikoa) jaurtitzen edo isurtzen duen lurrazaleko puntuari deitzen zaio sumendi. Oro har, kanporatutako material horiek (laba, harriak, lapilli, errautsak…) tontor edo mendi gisakoa osatzen dute (hortik izena). Baina ez da ahaztu behar sumendiak era askotakoak izan daitezkeela (urpean ere sor daitezke) eta zenbaitetan, ohikoena ez bada ere, material magmatikoaz gain, beste hainbat material-mota isuri edo jaurtiki dezaketela ere (gasak, ur-lurruna, lohia…).

 

Alde guztietatik urez inguratuta dagoen lurraldeari deitzen diogu uharte. Hainbat arrazoi direla medio sortzen dira: sumendien jarduera eta labaren pilaketatik (jatorri bolkanikoko uharteak) edota animalien eraginez ere osa daitezke (jatorri organikoko koral-uharteak)…
Uharteak hainbat hedadurakoak izan daitezke, kontinentearen neurrikoetatik hasi (Australia) eta itsaso beroetako atoloi txikienetaraino, Groenlandia edo Britainia Handia gisako tarteko uharteak ahaztu gabe.
Uharteak multzotan elkarturik ere ager daitezke; horrelakoetan, uhartediak edo artxipelagoak osatzen dituztela esaten da.