demokrazia

Botere-banaketa

Demokraziatan, aginte edo botere politikoa hainbat erakunderen artean banatua dago. Botere-banaketa, estatuaren funtzioak banatzeko eta ordenatzeko era da. Honi esker, botere edo funtzio nagusi bakoitza erakunde publiko desberdin bati esleitzen zaio. Botere-banaketa, estatu modernoen ezaugarri nagusietakoa, hiru botere independentetan gauzatzen da: botere legegilea, botere betearazlea eta botere judiziala.

Botere legegilea

Botere legegilearen eginkizun nagusiak dira legeak onartzea, ezereztea edo aldaraztea, zergak ezartzea, arazo politikoak eztabaidatzea eta argitzea eta gobernua bera kontrolatzea, hiritarren iritzia kontuan hartuta beti.

Botere legegilea, herritarrek aukeratzen duten parlamentuak du.

Ganbera bakarrean antola liteke (EAEko Legebiltzarra, esaterako) edo bi ganberakoa

(Espainiako Kongresua eta Senatua).

Botere betearazlea

Botere betearazleak, estatuaren eguneroko kudeaketaren ardura du bere gain. Funtzio

nagusia barne- eta kanpo-politika zuzentzea du, legeak betetzen direla bermatzea, defentsa eta

oinarrizko zerbitzuak ziurtatzea…

Botere betearazlea, gobernuak du. Parlamentuan gehiengoa lortu duen alderdiak osatzen du

gobernua eta herriaren nahiaren egiletzat hartzen da.

Botere judiziala

Botere judizialari dagokio legeak ondo betetzen diren epaitzea, lege-hausteak epaitzea eta

hiritarren eskubideak bermatzea. Horregatik eta ondorioz, aurreko beste bi botereetatik bereizita

dago, erabateko askatasuna ziurtatzeko. Botere judiziala bermatzeaz epaileak arduratzen dira.

Askatasuna

Askatasuna kontzeptu zabala da. Gizakiak hainbat ataletan ( justizia, adierazpena, erlijioa…) bere nahierara jarduteko eskubidea litzateke. Gai ezberdinei buruz iritzia emateko eskubidea, erlijio bat edo beste jarraitzeko eskubidea lirateke bi adibide.

Frantziako Iraultzaren ondorioz, askatasuna, justizia eta berdintasunaren kontzeptuekin lotu ohi da. Horren ondorioz askatasuna litzateke legeen aurka ez dagoen edozer egiteko edo esateko eskubidea.

Arlo politikoan, borondatearen erabaki askearekin lotuta dago, hiritarren askatasunarekin eta norberaren eskubideekin.

Askatasuna, erabat lotuta dago giza-eskubideekin, pertsonari aitortzen zaizkion zenbait oinarrizko balore edo ahalmenekin.

Alderdi politikoak

Pentsamoldez kideko diren pertsonek osatzen duten erakundea da alderdi politikoa. Alderdi politikoa erakunde politiko egonkor eta iraunkor bat da, eta bere helburuak lortzeko, botere politikoaz baliatzen da, hauteskundeetan lortutako ordezkarien bidez.

Alderdi politikoek demokrazian herritarren interesak bideratzeko helburua dute eta horregatik euren parte-hartzea demokraziaren oinarria izan ohi da.Alderdi bakoitzak bere ideologia propioa du, ekonomia, gizartea, hezkuntza eta hainbat arlori buruzko bere iritzia eta interesak ditu.

Gaur ezagutzen ditugun moduan, alderdi politikoak XIX. mendean sortu ziren, herri-partaidetzaren eta demokrazia ordezkatzailearen garapenarekin batera.

Prozesua honokoa da:

Herritarrek agintean parte hartzeko ordezkariak bozkatzen dituzte herri, autonomi, estatu edo Europako mailako hauteskundeetan.
Hauteskundeen aurretik kanpaina bat egiten da. Bertan, alderdi bakoitzak bere egitasmo politikoa azaltzen die herritarrei, agintea lortzen badute zer ekintza egingo dituzten agertzeko.
Ondoren, herritarrek alderdi politiko horien artean egokien irizten diotenari ematen diote botoa.
Botuen arabera sortzen dira ordezkarien ganberak eta gehiengoa lortu duen alderdiak agintea eskuratzen du. Alderdiak, beraz, aginte politikoaren eta biztanleen bitartekoak dira.

Demokrazia egitura politiko bat da. Bere oinarrizko ideia zera da: boterea herriaren esku dago eta pertsona guztiak askeak eta berdinak dira legearen aurrean. Beste hitzetanhiritar guztiak, eskubide eta betebehar berberak dituzte, inolako bereizketarik gabe.

Demokraziaren sorrera Antzinako Greziari lotuta dago. Garai haietan, herriko gizonak erabakiak hartzeko biltzen hasi ziren. Gaur egun demokrazia estatu-egitura politikorik zabalduena da eta munduko estatu nagusiak demokrazian antolatzen dira.

Erregimen politiko honen funtsezko ezaugarriak herritarren arteko berdintasuna, norbanakoaren askatasuna, herritarren-partaidetza, eta botere-banaketa lirateke.

Berdintasunak, esan nahi du, pertsona guztiek eskubide berberak dituztela politikan parte hartzeko. Pertsona guztiek dute bozkatzeko eskubidea. Pertsona bakoitzak, boto bat eman dezake.

Demokrazia eta askatasuna elkarrekin doaz. Gizarte demokratiko modernoetan ezinbestekoak dira hiritarrek dituzten eskubide zibil, politiko eta sozialak.

Gaur egun, ezinezkoa litzateke herritar guztiek erabaki guztietan zuzenean parte hartzea, eta ondorioz sistema demokratiko gehienek ordezkaritzaren bidez funtzionatzen dute. Horri demokrazia ordezkatzailea esaten zaio. Hala, hauteskundeetan hautatutako ordezkariekin bideratzen da herri-partaidetza..

Botere-banaketa litzateke demokraziaren beste oinarria. Botere politikoa, hiru botere independenteetan banatzen da: botere legegilea, botere betearazlea eta botere judiziala.

Herri bakoitzeko demokraziaren oinarriak bertako Konstituzioan idatzirik daude.

Laburbilduz, demokrazia gehiengoaren agintea dela esan daiteke, beti ere gutxiengoaren eskubideak errespetatuz.

Antzinako Grezia: Atenas

DEMOKRAZIAREN SORRERA

Atenasen originaltasuna , egitura politiko berri bat ezartzea izan zen: demokrazia. Demokrazia (demos+krator= herriaren agintea grezieraz) aginte-modu bat da, estatuaren zuzendaritza hiritarren eskuetan dago.

Hasiera batean, Atenasko hiri-estatua monarkia bat zen, (mono + krator= bakarraren agintea grezieraz) errege batek agintzen zuen.

K.a. 753. urtean lur-jabe handiek boterea kendu zioten erregeari eta egitura oligarkikoa ezarri zuten. Oligarkiarekin (oligos + arkia = gutxi batzuen agintea) , boterea esku gutxi batzuetan zegoen, pertsona edo familia zehatzetan. Lurraldeko pertsona eraginkorrenak ziren eta euren artean antolatzen zuten agintea. Horrela, oligarkia indarrean egon zen garai hartan, Atenasko aristokratak politika, armada eta justizia osoa kontrolatzera iritsi ziren. Lege idatzirik ez zegoenez, inork ezin zituen kritikatu. Estatu-hiriko administrazio politiko guztia berenganatu zuten eta armada zein justizia kontrolatu.

Pixkanaka, Atenasko politikan aldaketak gertatu ziren. Herria aberastu egin zen, merkataritza hobetu eta gerrarako bitarteko gehiago zituzten. Ez zuten jasan nahi oligarka haien menpe egotea eta haien kontrako altxaketak hasi ziren, baita idatzizko legeak eskatzen hasi ere.

K.a. 621. urtean Dracon legegileak legeak idatziz ezarri zituen Atenasko biztanleak ezagutu zitzaten. Hainbat lege oso zorrotzak ziren eta tiranoen (tyrannos= Jauna) bidez indarrez eta bortxaz inposatu ziren. Garai haietan mahastiak eta olibondoak ugaritu ziren, baita lan publiko handiak ere, langabezia murrizteko. Itsas merkataritzaren bilakaerari esker, aberatsen eta pobreen arteko desberdintasuna txikituz joan zen.

K.a 594. urtean Solon, merkatari aberats eta Atenasko estatu-gizona, erreforma politiko garrantzitsuak egiten hasi zen: bule (Boule) izeneko hiritarren batzarra sortu zuten, hiriko gaiak jorratzeko arduradun ziren hiritarrentzako bakarrik zena. Bertako partaideak zozketaz aukeratzen zirenez, ez zen berdintasunean oinarritutako egitura, baina demokraziaranzko lehen pausoak izan ziren.

Herri-epaimahai bat ere sortu zuen, Heliee, eta, horhistoria, antzin aroa, grezia, Atenas, demokraziaren bidez, herriak bere eskubideak errespetatuak izatea lortu zuen. Solonek, era berean, partaidetza politikoaren lehen arauak ezarri zituen. Horien ondorioz, magistratu izatea ez zen jaiotzaz gertatzen, aberastasunaren arabera baizik.

K.a 508. urtean, Klistenes aristokrata eta ideia berriko gizon politikoak Atenasko egitura politikoan aldaketak egitea erabaki zuen. Solonen erreformatan oinarrituta, Klistenesek erabaki zuen hiritar gehiagok parte hartzea bizitza politikoan eta baita Atenasko zuzendaritzari buruzko erabakietan ere. Lehen aberatsenak bakarrik parte hartzen zuten eta orain hiritar guztiek zuten horretarako eskubidea; hau da, gizonezko libre guztiak hasi ziren hiriaren agintean parte hartzen. Lege-gaitasunaren bidez, hiritarrek herriaren batzarrean edo ekklesian (ecclesia), parte hartzen zuten eta aurkezten ziren legeen alde edo aurka botoa ematen. Hiritar guztiek parte har zezaketen erakunde politikoetan; hala nola, bulean, edo ekklesian. Demokraziaren hastapenak ziren.

K.a. 451. urtean , Perikles, Atenasko estatu-gizonak, stratega (armadako komandantea) kargu garrantzitsua lortu zuen. Hamabost aldiz jarraian hautatua izan ondoren, bere buruzagitza militarra inposatu zen Atenasko bizitza politikoan. Herri-batzarrean, ekklesian, zuen botere handia baliatuta, Atenasko esperientzia demokratikoak gorena jo zuen. Aristokratei boterea murriztu zien eta egitura oligarkikoaren arrastoei amaiera eman. Gainera, erakunde politikoetan parte hartzen zutenei ordainsari bat ezartzea erabaki zuen, aberastasun gutxiago zuten hiritarrek ere hiriaren administrazioan esku hartzeko aukera izan zezaten. Aginte-postuak hiritar guztiek betetzen zituzten txandaka eta herri-batzarraren boterea erabatekoa izatera iritsi zen.

Atenasko esperientzia demokratikoak, mende bakarra iraun zuen. Espartarekin izandako gerrak eta gaixotasunak Atenasen ahuldadearen hasiera izan ziren, eta K.a. 411. urtean Atenasek egitura oligarkikoa berrartu zuen.

Pixkanaka, Mazedoniako errege Filipo II.ak Greziako lurralde guztiak eskuratu zituen K.a. 346. urtean. K.a. 336. urtean Alexandro Handia haren semeak, inperio handi bat sortu zuen, baina, 33 urterekin hiltzean, Greziako lurraldeak, erresuma helenistiko txikietan zatitu ziren.