Historian zehar – Infogunea

Aro Modernoko gizarte-antolamendua: euskal lurraldeetako erakundeak

Erakundeei dagokionez, euskal lurraldeetan hiru antolamendu modu zeudela esan dezakegu.

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Batzar Nagusiak
Nafarroako bi errealitateetako Gorteak
Lapurdi eta Zuberoako biltzarrak

Aipatzekoa da Hego Euskal Herriko erakundeak espainiar monarkiaren barruan aski sendoak izan ziren bitartean, Ipar Euskal Herriko erakundeak Frantziaren barruan askoz ahulagoak izan zirela; Frantziako erregearen ordezkariek botere handia zuten. Hegoaldeko foruak ere iparraldekoak baino askoz abantaila handiagoak zituzten.

Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Batzar Nagusiak zeuden Batzar Nagusi hauek lurraldeko legebiltzar modukoak ziren.

Maiztasuna: Bizkaiko Batzar Nagusiak bi urtetik behin elkartzen ziren. Gipuzkoakoak urtean bitan, txandaka probintziako hainbat herritan. Arabako Batzar Nagusiak urtean birritan, behin Gasteizen eta beste behin Arabako beste kuadrillaburu edo eskualdebururen batean, txandaka. Hori ohiko bilkurei dagokionez: gerra-garaian edo bestelako larrialdietan ezohiko bilkura gehiago egiten ziren hiru herrialdeetan.
Partaideak: Batzar Nagusiek bi talde elkartzen zituzten: Alde batetik erregearen ordezkaria egoten zen, Bizkaian eta Gipuzkoan korrejidore izena zuena eta Araban Diputatu Nagusia zena. Bestetik, herrietako ordezkariak zeuden. Batzar Nagusietan ordezkari izateko ondasun-baldintza batzuk bete beharra zegoen.
Funtzioa. Batzar Nagusiek arlo askotako eskumenak zituzten: exekutiboak, judizialak eta hein batean legegileak. Berez, Batzar Nagusiek onartutako arauak lege bihurtzeko erregeak berretsi behar zituen, baina lege-proposamena egiteko eskumena zuten. Erregeak onetsitako euskal herrialdeetako legeei foruak deitu ohi zitzaien.

Batzar Nagusiak bilduta ez zeuden bitartean, haien ordezko organo bat jartzen zen martxan: Foru Aldundia edo Diputazioa. Batzar Nagusiak herrialdeetako legebiltzar modukoak ziren; eta Foru Aldundiak herrialdeko gobernu modukoak.

Gaztelako koroak Nafarroa konkistatu ondoren, Nafarroa eta Nafarroa Beherea bereizi egin ziren eta bi errealitate sortu ziren: alde batetik Nafarroako berezko erregeak Nafarroa Beherean jarraitu zuten eta Nafarroa Garaian izenez erresuma izaten jarraitu zuen, baina Espainiako koroari atxikitako erresuma gisa.

Nafarroa garaiak, Gorteak (lege-biltzarra) izaten jarraitu zuen.
* Partaideak: Gortea beste lurraldeetan ez bezala, erakunde estamentala zen. Hiru adar zituen: nobleen adarra, kleroaren adarra eta herrien adarra. Erabakiak hartzeko hiru adarrak ados jarri beharra zuten. Gorteetan Espainiako erregearen ordezkariak, erregeordeak ere parte hartzen zuen
* Maiztasuna: Bizpahiru urtetik behin elkartu ohi ziren, edo sarriago, egoerak eskatzen bazuen. Iruñean edo merindadeen hiriburuetan (eskualdeburuetan) elkartu ohi ziren. .
* Funtzioak: Nafarroak foruak zituen, hau da, oinarrizko arau idatziak. Hartutako erabakiek erregearen onespena behar izaten zuten. Gorteak elkartzen ez ziren garaian Nafarroan ere Diputazio bat jartzen zen martxan gobernu antzean funtziona zezan.

Nafarroa Beherean ere Gorteak zeuden.
* Partaideak: Gorteak izaera estamentala zuten. Nafarroa Behereko erregearen ordezkariak, baile izenekoak, gorteak hartzen zituen erabakietan eragin handia zuen.
* Maiztasuna: Nafarroa Behereko Gorteak lehenengoz 1523an bildu ziren. 1620an eta ez zuten biltzeko epe jakinik.
* Funtzioa: Frantziako koroak bereganatu egin zuen Nafarroako erresuma, eta, handik aurrera, Frantziako erregea izan zen Nafarroako erregea. Foruek eta berezko erakundeek lehenean iraun zuten hasieran, baina Paristik eskumen horiek murriztu zituzten.

Lapurdin XVI. mendean herrietako ordezkariak biltzeko parlamentu moduko bat, Lapurdiko edo Uztaritzeko Biltzarra sortu zen.
* Partaideak: Lapurdiko Biltzarra ere ez zen estamentala. Erregeak Lapurdin zuen ordezkariari bailea deitzen zitzaion eta eragin handia zuen biltzarrean.
* Maiztasuna: Epe jakinik gabe biltzen ziren.
* Funtzioa: Eskumenak, hgoaldeko erakundeenak baino apalagoak ziren. Funtsean, udalerrien arteko politika koordinatzen zuen.

Zuberoan bi biltzar zeuden. Ordako Gortea eta Silbiet herritarren biltzarra. Bi erakunde horiek elkarrekin koordinatu beharra bazuten ere, Ordako Gorteek garrantzia handiagoa zuten.
• Ordako Gortea erakunde estamentala zegoen, epe jakinik gabe elkartzen zena eta nobleak eta kleroa biltzen zituena.
• Silbiet herritarren biltzarra, Iribarneko basoan biltzen zen.
Zuberoan, Frantziako erregearen ordezkaria Mauleko gazteluko kapitaina zen eta erabaki ahalmen handia zuen.

Aro Modernoko gizarte-antolamendua: erakundeak

Aro Modernoko biztanleak hainbat erakundetako kide ziren. Familiatik hasi eta Elizaraino.

Lehenengo mailan, familia zegoen, pertsonen artean osatutakoa. Etxe edota baserri batean bizi ziren eta familiaburuak Etxeko jauna edo Etxeko andrea ziren. Familiaburuek erabakitzen zuten noren eskutan uzten zuten etxea edo baserria, eta horri oinordeko edo maiorazkoa deitzen zitzaion. Gehienetan jabetza guztia maiorazkoak jasotzen zuen. Ordainetan, maiorazkoak gainerako senitartekoei dotea edo senipartea izenekoa ordaindu behar izaten zien. Dotea senitartekoek beste bizimodu bati ekiteko modukoa izan behar zen.

Familiak batzarretan edo kontzejutan antolatzen ziren. Batzarretan herriko etxe guztien ordezkariak elkartzen ziren herriarentzat garrantzitsuenak ziren erabakiak hartzeko.

Batzar horiek, goragoko mailan, probintzia maila edo lurralde mailako erakundetan biltzen ziren. Erakunde horiek Batzar Nagusiak ziren. Herri guztietako ordezkariak osatzen zuten eta lurralde horretan gobernatzen zuten.

Erakundeen maila gorena errege-erreginek zuzendutakoa zen. Erregea edo erregina, erresuma edo estatu baten burua zen. Errege-erreginek erresumako herritarrei babesa eskaini behar zien eta justiziaren arduradun nagusiak ziren. Erregeek herritarren eskubideak errespetatu behar zituzten eta horregatik lurraldeetako foruak beteko zituztela zin egiten zuten.

Bazen beste erakunde esanguratsu bat: eliza. Erresuma eta garaien arabera erlijio katolikoa edo protestantea zen nagusi lurralde horietan. Elizaren arabera, Errege-erreginen gainetik zegoen bakarra jainkoa zen, eta jainkoak izendatutakoak zirela pentsatzen zen. Botere handia zuen herritarren gain.

Erdi Aroko erakundeak euskal lurraldeetan: aginte-politikoa

Aginte-politikorik gehiena errege-erreginek zuten. Haiek zuten erresumako buruzagitza militar gorena, gerrak zuzentzen zituena, eta bere agintepean zeuden erresumako gaztelu, gotorleku eta defentsaguneak. Haiek izendatzen zituzten beren konfiantzazko nobleen artean erresumako gazteluen zaindariak, eta txandaka mugitzen zituen gaztelu batetik bestera. Erresumako aginte judizial gorena ere erregea zen, hau da, epaiketen arduradun nagusiak ziren.

Erregeak lur eta ondare publikoak ere kudeatzen zituen, haien gaineko eskubide eta zergak jasoz. Basoak, mendiak, larreak, ura, bide-sariak, merkatuak erregearen eskumenekoak ziren, eta zerga zuzen batzuk ere jasotzen zituen nekazarien ekoizpenetik. Errege-karguak ematen zizkion eskubide horiez gain, lur-jabetza partikularrak ere bazituen, bere propioak.

Erregea, ordea, ez zen agintari bakarti bat. Aldamenean zuen gortea, gertuko senideek eta bere konfiantzazko nobleek eta kleroak osatua. Haiek ematen zioten aholku eta haien laguntzaz kudeatzen zuen erresuma. Bestetik, Elizak ere babesten zuen erregea, Jainkoak hautatua zela esanez.

Nafarroako beste erakunde garrantzitsu bat Konptoen Ganbera zen, XIV. mende erdialdean sortua. Erresumako auzitegi gorena zen eta bere inguruan antolatu zituen epaileak, notarioak, abokatuak eta erregearen prokuradorea, azken hori erregearen interesak babesteko ardura zuena. Hala ere, berez, erregearen interesak babesteko erakunde nagusia Errege Kontseilua zen, erregearen gobernu antzean funtzionatzen zuena.

Erdi Aroko gazteluak

Erdi Aroko gizarte feudalaren sinboloa gaztelua zen. Gazteluak babeserako eraikinak ziren eta gaztelu on batek harrizkoa izan behar zuen. Horretarako, denbora eta dirua behar zen. Hortaz, boterearen adierazgarri zen, esan nahi baitzuen jauna hura egiteko gai izan zela.

Erdi Aroko erakundeak euskal lurraldeetan: antolaketa

Gaur egungo erakunde gehienak Erdi Aroan sortutakoak dira.

Herri mailako erakundeak

Batzarrak herriak gobernatzeko erakundeak ziren eta herrietako komunitateak eratzearekin batera agertu ziren, herritar guztiek komunean zituzten interes edo arazoei erantzuna emateko gutxieneko antolakuntza baten beharra sortu zenean. Herrietan eta hirietan egiten ziren batzar horiek irekiak edo itxiak izaten ziren.

Batzar itxiak hiribilduetako bizitza gidatzen zuten ofizialek eta karguek osatzen zuten. Karguek urtebeteko iraupena zuten. Ordezkarien hautaketan auzokideek parte hartzen zuten, hau da, etxe bakoitzeko ordezkariek. Nagusiki, gizonezkoek hartzen zuten parte aukeraketa horretan. Kargu hori bete ahal izateko hainbat baldintza bete behar ziren: gaztelaniaz idazten eta irakurtzen jakitea, gutxieneko diru kopuru edo ondasunak izatea, bizilekua hiribilduaren harresiz barne izatea…

Batzar irekian 25 urtetik gorako adina zuten herriko biztanleek soilik zuten bozkatzeko aukera. Elizetan egiten ziren ezohiko batzarrak izaten ziren, oso gutxitan eta oso garrantzitsuak ziren gaiak lantzeko.

Herrietatik haragoko erakundeak

Lurralde antolaketari zegokionez, XIII. menderako Nafarroako Erresuman lau eskualde edo merindade zeuden: Iruñea-Mendialdea, Zangoza, Lizarra eta Erribera. Horrez gain, Pirinioez bestaldean bazen era askotako lur multzo bat, gaur egun “Nafarroa Beherea” deitzen duguna, garai hartan baile-herri deitutako bi ataletan banatuta zegoen: Donibane Garaziko baile-herria eta Mixa-Oztibarreko baile-herria.

Merindade bakoitzaren arduradun gisa merio bat zegoen, erregearen ondarea, errentak eta eskubideak kudeatzen zituena. Merioak erregearen izenean justizia aplikatu eta ordena publikoa zaindu behar zituen. Nafarroa Garaian merioaren lana baileak betetzen zuen.

Beste euskal lurraldeetan XIV-XV mendeetan joan ziren finkatzen gerora Batzar Nagusi izena hartuko zuten erakundeak, eta haien eskutik joango ziren finkatzen lurraldeko foruak, astiro-astiro.

Gaztelako erregeak XIV. mendetik bere ordezkari bat zuen probintzia bakoitzean, Bizkaian eta Gipuzkoan korrejidore deitzen zena.
Bizkaian bertako jauntxoek1342. urtean Gernikan agiri bat idatzi zuten Bizkaiko jaunaren (erregearen) eta bizkaitarren arteko harremanak eta eskubideak zehazteko. Batez ere, bizkaitar nobleen pribilegioak zehazten zituen, baina zenbait eskubide bizkaitar guztienak zirela iradokitzen zen. 1452. urtean, Bizkaiko estamentu pribilegiatuetako kideek Bizkaiko Foru Zaharra idatzi zuten, beren buruen alde batez ere, baina berriro ere herritar guztien zenbait eskubide zehaztuz.
Gipuzkoan bertako hiribilduak Ermandade izeneko batzarretan elkartzen hasi ziren. Ezagutzen den lehen batzarra, 1375. urtekoa, Tolosan bildu zen. Ermandadeak, batez ere, jaunen gehiegikeriak mugatzeko elkartzen ziren.
Gernikako batzar eta Ermandade haien inguruan finkatzen joan ziren Batzar Nagusiak izango zirenak.
Erdi Aro amaieran Foru Aldundiak sortu ziren, Batzar Nagusien bilera artean horietan erabakitakoa bete arazteko.

Erdi Aroko erakundeak euskal lurraldeetan: egitura-politikoa

Erdi Aroan euskal lurraldeak hainbat egitura politikotan kokatu izan dira eta asko aldatu izan dira historian zehar. Euskal lurraldeetako erakunde nagusiak Iruñeko Erresuma eta Nafarroako Erresuma izan ziren. Arabako, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Ipar Euskal Herriko lurraldeak Nafarroako eta Iruñeko Erresumen testuinguruan osatu ziren. Gerora, lurralde horietako erakundeak Gaztelako, Frantziako edo Ingalaterrako erresumen barruan kokatzen joan ziren.

Antzinako Erroma: egitura politikoa

Erromako zibilizazioak iraun zuen hamabi mendeetan, lau aginte-modu ezagutu zituen: monarkia, errepublika, diktadura eta inperioa.

Monarkia

Erromako lehen erregea Romulo izan omen zen; batasun politikoa lortu zuen, monarkiak iraun zuen 250 urtean. Erromako azken monarka Tarkino Harroa izan zen. Bere agintaldian tirania ezarri zuen.

Errepublika

Tarkino erregeak tirania ezarri nahi zuelako, K.a. 509. urtean herritarrek kargutik bota egin zuten eta errepublika ezarri zen.

Magistratu edo senatari izendatua izateko, aberastasun propioa eduki behar zenez, Erromako Errepublika oligarkia dela esaten da eta ez demokrazia. Erromako agintari gorenak bi kontsul izaten ziren; urtero aldatzen zen bietako bat.

K.a. VI. eta K.o. II. mendeen artean Erromak Mediterraneo inguruan lurralde handiak konkistatu zituen. Konkista gerra guztien ondorioz Errepublika krisian sartu zen.

Gizartean, patrizioen eta plebeioen arteko desberdintasun sozialak areagotu egin ziren eta horrek gatazka sozial ugari sortu zituen

Testuinguru horretan ugariak ziren armadako buruen arteko gatazkak eta horiek eragindako gerra zibilak

Diktadura

Errepublikak bizi zuen giro nahasi horretan, K.a. 54an, Julio Zesarrek Erromako agintea bereganatu zuen.diktadura gisa,

Julio Zesar diktadore jarri ondoren, egonkortasuna nabaritu zen Erroman. Baina, ez zen denbora asko igaro azpijokoen bidez diktadorea erail zuten arte.

Inperioa

Julio Zesarren erailketaren ondoren, Zesar Oktavio Augustok, K.a. 27an, boterea eskuratu zuen eta enperadore bihurtu zuen bere burua..

Enperadorea botere ororen jabe egin zen. Alde batetik, botere militarra (imperator) eta politikoa (princeps) eskuratu zituen, eta bestetik, botere erlijiosoa, apaiz gorenaren kargua (maximus pontifex), jainkotasun kutsua (augusto) bereganatuz.

Europa osoko milioika pertsonarengan botere zentralizatzailea eta autoritarioa ezarri zuten bost mende luzetan laurogei enperadorek.

Augustok ezarritako pax romanari esker (zapalketa bidez lortutako bakea), Erromak garai lasaiak bizi izan zituen berrehunen bat urtetan. Haren ondorengoek mugak sendotu zituzten, Mauritania menderatu eta Britainia Handia bereganatu.

K.o. III. mendetik aurrera Inperioa krisian sartu zen: barne zatiketa handiak gertatu ziren, enperadore-aldaketa asko, estatu-kolpeak eta gerra zibilak noiznahi. Berrogeita hamar urtean hamabost enperadore egon ziren, jeneral eta soldaduek erailak guztiak. Kanpoko erasoak ere gero eta nabariagoak ziren.

395. urtean Teodosio enperadorea hiltzean, inperioa bitan banatu zen:

Mendebaldeko Inperioa.
Ekialdeko Inperioa.

476. urtean Romulo Augusto, azken enperadorea agintetik kendu zuten barbaroek. Erromatar Inperioa desagertzearekin batera Antzinaroari amaiera eman zitzaion. Erromatar Inperioak ekialdean iraun zuen, Bizantziar Inperioa izenarekin, 1453an turkiarren eskutan erori zen arte.

Antzinako Mesopotamia: egitura politikoa

Lehen zibilizazio haien egitura politikoa ulertzeko, aurrez erregea nola ikusten zuten jakin behar da.

Garai haietan erregea gizakia baino zerbait handiagotzat hartzen zuten. Erregeak jainkoen eta gizakien arteko bitartekari-lanak egiten zituen, hura zen mendeko guztien aberastasunen babeslea, arrisku guztien aurrean ziurtasuna eskaintzen ziena. Harreman zuzena zuen jainkoekin, eta hortik zetorkion boterearen jatorria. Egitura politikoan berebiziko garrantzia zuten ezaugarri erlijiosoek, eta ondorioz sistema politiko hori monarkia izateaz gain teokraziaren hastapena ere izan zela esan dezakegu (teokrazia: teos + kratos; grekoz, jainkoan eta erlijioan oinarritutako boterea).

Mesopotamiako egitura politikoa honela irudika daiteke:

Persiar Inperioaren buru errege bat zegoen: erresuma guztiaren gainetik zegoen. Hark egiten zituen legeak eta hark erabaki zein politika aurrera eraman, aholkularien laguntzaz. Erresumako probintzia bakoitza erregearen aurrean erantzule zen. Postu garrantzitsuak aristokratei, nobleei eta erregearen lagunei eta ahaidekoei ematen zitzaizkien.

Hiritar estatusa zutenek (funtzionario, merkatari, artisau eta nekazari) tokiko batzar txikietan parte har zezaketen. Hiritar ez ziren biztanle askeek (atzerritarrak eta emakumeak), eta esklaboek ez zuten inolako botere politikorik. Hiritarrek batzarretan parte har zezaketen, baina erregeak zuen azkenean edozein erabakiren gaineko azken hitza.

Antzinako Grezia: Esparta

Atenas ez zen Greziako hiri nagusi bakarra. Esparta Atenasen aliatu izan zen Persiar Inperioaren aurkako gerra ugaritan, baina arerioa ere izan zen hainbatetan. Azkenean, bi hiriek ikuspegi ezberdinak zituzten, antolaketa politikoan eta sozialean ez zetozen bat eta, ondorioz, borrokan aritu ziren behin eta berriz.

Esparta borrokan oinarritutako gizarte bat zen era, diziplina zorrotzekoa eta hiritar bakoitza soldadu bat zen gunea. Zazpi urtez gero, mutilak gerrarako entrenatzen ziren. Gizonek hogei urterekin ezkondu zitezkeen baina ezin zuten emaztearekin bizi 30 urte arte, hori baitzen soldadu izatea uzten zuten adina. Hiria bere baitan itxirik zegoen eta ez zuten atzerritarrik onartzen.

K.a. 630. urteaz geroztik, Espartak hiritarren batzarra, apella, zuen, baina batzar horrek ez zuen egiazko botererik. Haren botere bakarra lege-proiektu baten proposamenaren alde edo aurka agertzea zen. Batzar horrek bost zaintzaile, eforo, aukeratzen zituen, eta horiek administratzen zuten hiria urtebetez. Espartan erregeak izan zirela badirudi ere, ez zuten egiazko botererik, Espartako botere politikoa, familia aberatsen esku zegoen. Haiek ezartzen zituzten beren hautagaiak baita eta legeak onarrarazi ere.

Espartak gerrate askotan parte hartu zuen historian bai Atenasen aurka, bai Persiar Inperioaren aurka ere. Dena den, aske iraun zuen, K.a. 219an Mazedoniako erresumaren esku erori zen arte.

Antzinako Grezia: Atenas

DEMOKRAZIAREN SORRERA

Atenasen originaltasuna , egitura politiko berri bat ezartzea izan zen: demokrazia. Demokrazia (demos+krator= herriaren agintea grezieraz) aginte-modu bat da, estatuaren zuzendaritza hiritarren eskuetan dago.

Hasiera batean, Atenasko hiri-estatua monarkia bat zen, (mono + krator= bakarraren agintea grezieraz) errege batek agintzen zuen.

K.a. 753. urtean lur-jabe handiek boterea kendu zioten erregeari eta egitura oligarkikoa ezarri zuten. Oligarkiarekin (oligos + arkia = gutxi batzuen agintea) , boterea esku gutxi batzuetan zegoen, pertsona edo familia zehatzetan. Lurraldeko pertsona eraginkorrenak ziren eta euren artean antolatzen zuten agintea. Horrela, oligarkia indarrean egon zen garai hartan, Atenasko aristokratak politika, armada eta justizia osoa kontrolatzera iritsi ziren. Lege idatzirik ez zegoenez, inork ezin zituen kritikatu. Estatu-hiriko administrazio politiko guztia berenganatu zuten eta armada zein justizia kontrolatu.

Pixkanaka, Atenasko politikan aldaketak gertatu ziren. Herria aberastu egin zen, merkataritza hobetu eta gerrarako bitarteko gehiago zituzten. Ez zuten jasan nahi oligarka haien menpe egotea eta haien kontrako altxaketak hasi ziren, baita idatzizko legeak eskatzen hasi ere.

K.a. 621. urtean Dracon legegileak legeak idatziz ezarri zituen Atenasko biztanleak ezagutu zitzaten. Hainbat lege oso zorrotzak ziren eta tiranoen (tyrannos= Jauna) bidez indarrez eta bortxaz inposatu ziren. Garai haietan mahastiak eta olibondoak ugaritu ziren, baita lan publiko handiak ere, langabezia murrizteko. Itsas merkataritzaren bilakaerari esker, aberatsen eta pobreen arteko desberdintasuna txikituz joan zen.

K.a 594. urtean Solon, merkatari aberats eta Atenasko estatu-gizona, erreforma politiko garrantzitsuak egiten hasi zen: bule (Boule) izeneko hiritarren batzarra sortu zuten, hiriko gaiak jorratzeko arduradun ziren hiritarrentzako bakarrik zena. Bertako partaideak zozketaz aukeratzen zirenez, ez zen berdintasunean oinarritutako egitura, baina demokraziaranzko lehen pausoak izan ziren.

Herri-epaimahai bat ere sortu zuen, Heliee, eta, horhistoria, antzin aroa, grezia, Atenas, demokraziaren bidez, herriak bere eskubideak errespetatuak izatea lortu zuen. Solonek, era berean, partaidetza politikoaren lehen arauak ezarri zituen. Horien ondorioz, magistratu izatea ez zen jaiotzaz gertatzen, aberastasunaren arabera baizik.

K.a 508. urtean, Klistenes aristokrata eta ideia berriko gizon politikoak Atenasko egitura politikoan aldaketak egitea erabaki zuen. Solonen erreformatan oinarrituta, Klistenesek erabaki zuen hiritar gehiagok parte hartzea bizitza politikoan eta baita Atenasko zuzendaritzari buruzko erabakietan ere. Lehen aberatsenak bakarrik parte hartzen zuten eta orain hiritar guztiek zuten horretarako eskubidea; hau da, gizonezko libre guztiak hasi ziren hiriaren agintean parte hartzen. Lege-gaitasunaren bidez, hiritarrek herriaren batzarrean edo ekklesian (ecclesia), parte hartzen zuten eta aurkezten ziren legeen alde edo aurka botoa ematen. Hiritar guztiek parte har zezaketen erakunde politikoetan; hala nola, bulean, edo ekklesian. Demokraziaren hastapenak ziren.

K.a. 451. urtean , Perikles, Atenasko estatu-gizonak, stratega (armadako komandantea) kargu garrantzitsua lortu zuen. Hamabost aldiz jarraian hautatua izan ondoren, bere buruzagitza militarra inposatu zen Atenasko bizitza politikoan. Herri-batzarrean, ekklesian, zuen botere handia baliatuta, Atenasko esperientzia demokratikoak gorena jo zuen. Aristokratei boterea murriztu zien eta egitura oligarkikoaren arrastoei amaiera eman. Gainera, erakunde politikoetan parte hartzen zutenei ordainsari bat ezartzea erabaki zuen, aberastasun gutxiago zuten hiritarrek ere hiriaren administrazioan esku hartzeko aukera izan zezaten. Aginte-postuak hiritar guztiek betetzen zituzten txandaka eta herri-batzarraren boterea erabatekoa izatera iritsi zen.

Atenasko esperientzia demokratikoak, mende bakarra iraun zuen. Espartarekin izandako gerrak eta gaixotasunak Atenasen ahuldadearen hasiera izan ziren, eta K.a. 411. urtean Atenasek egitura oligarkikoa berrartu zuen.

Pixkanaka, Mazedoniako errege Filipo II.ak Greziako lurralde guztiak eskuratu zituen K.a. 346. urtean. K.a. 336. urtean Alexandro Handia haren semeak, inperio handi bat sortu zuen, baina, 33 urterekin hiltzean, Greziako lurraldeak, erresuma helenistiko txikietan zatitu ziren.

Antzinako Egipto: egitura politikoa

Egiptoko egitura politiko guztia faraoiarengan oinarritzen zen. Faraoia jainkoa zen, jainko nagusia, eta jainko gisa bere herriaren eta beste jainkoen arteko bitartekari lanak egiten zituen. Beraz, teokraziarik inon bazen, hori Egipton izan zela esan daiteke.

Faraoia errege-tronuan esertzean Horus, Osiris eta Isisen seme bihurtzen zen eta haien izpirituak bereganatzen zituen. Horrela, erregea jainkoen pareko zen, beste jainko bat gehiago. Faraoia gizakien eta jainkoen arteko lotura bilakatzen zen.

Legegile, administratzaile eta apaiz izateaz gain, gerlari ona zela ere erakutsi behar zuen, bere herria etsaiengandik babesteko eta erresumako mugak defendatzeko gai zela ziurtatzeko

Faraoia lurraren eta beronen gainean hazi edo bizi zen guztiaren jabe zen: apaiz nagusia, epaile gorena eta armadako buruzagi nagusia. Harrobiak, urre-meategiak eta Niloko ura soroetara zeramaten ubideak haren manupean zeuden. Uzta eskaseko urteetan, haren ale-biltegiari esker elikatzen zen herria. Atzerriko politika eta harreman komertzialak ere faraoiak erabakitzen zituen.

Faraoiak berak bakarrik lan hori guztia ezin zuen antolatu; bera, apaizei eta nobleei lur esparru handiak ematen zizkien. Apaizen beste zeregin bat tenpluetako otoitzak zuzentzea zen, subiranoaren izenean. Gobernuaren arduraduna bisir edo lehen ministroa zen, baina egunero eman behar zion faraoiari egiten zuenaren berri. Faraoia funtzionario batekin oso pozik zegoenean, jauregira ekarrarazten zuen eta zeremoni balkoitik urreak eta bitxiak botaz saritzen zuen.

Antolaketa aldetik, Egipto bi zati nagusitan banatzen zen: Egipto Beherea, Nilo ibaiaren delta hartzen zuena, eta Egipto Garaia, handik Nubiako (gaurko Sudan) mugaraino. Alde bakoitzeko buru bisir bat zegoen. Horren eginkizunak, nekazaritzako lanak kontrolatzea, justizia egitea, zergak biltzea eta bakeaz arduratzea ziren.

Administrazio aldetik, lurraldetan edo probintziatan zatituta zegoen estatua. Nomarkak ziren lurralde horietako gobernadoreak.

Egitura honetan garrantzi berezia zuten tenpluek, eta Faraoiaren mende egon arren, autonomia handia zeukaten. Ezin dugu ahaztu Inperio Berrian Amonen tenpluko apaiz nagusia faraoi bihurtu zela, horrela beren nagusitasuna inposatuz eta agerian jarriz.