Kategoria: Aro Garaikidea

Industrializazioa oso garrantzitsua izan zen Euskal Herrian, baina ez zen ez leku guztietan ezta garai berean ere gertatu. Hala ere, ezaugarri komun batzuk egon ziren. Industria Iraultza poliki garatu zen eta Bizkaian XIX. mende erdialdean, Gipuzkoan XIX. mende amaieran eta Araban eta Nafarroan XX. mende erdialdean hasi zen.

Atzerriko kapitalari, portuak eta banku-sare berriak zabaltzeari eta trenbidearen ondorioz sortutako azpiegitura berriei esker Bizkaia azkar garatzen hasi zen. Euskal Herriko lehenengo burdin-faktoria modernoa Santa Ana de Bolueta, S.A. izan zen, 1841ean sortutakoa. 1859an Barakaldon Altos Hornos (Labe Garaiak) sortu zen eta ia jarraian Bilbo inguru osoa industrializatu zen. 1870erako Bizkaia Europako burdin esportatzaile handiena zen. Burdin-esportazioek eta trenbide-konpainiek Bizkaiko burgesia industrialari aberastasuna eta boterea eman zioten. Merkataritza-jarduera sustatu egin zen eta mende amaieran ontziola garrantzitsuak sortu ziren Sestaon (Astilleros de Sestao, Euskalduna de Construcción y Reparación de Buques); 1902an Altos Hornos de Vizcaya altzairu-fabrika handia eta garrantzitsua sortu zen. XIX. mende amaiera eta XX. hasiera aldera, Euskal Herriko eta Espainiako beste lurraldeetako jende asko Bizkaiko industriaguneetara joan zen bizitzera.

Gipuzkoan, industrializazioa bestelakoa izan zen. Zenbait burdingintza-lantegi baziren, baina ekoizpen-eredu horrekin lotutako beste industria batzuk agertu ziren. Industria gehienak XIX. mende amaieratik aurrera sortu baziren ere, beste batzuk XIX. mende erdialdean sortu ziren, esaterako Bergarako ehungintza-industria —Algodonera San Antonio 1846an—, Oria inguruko paper-industria —La Esperanza Tolosan 1841ean— eta Beasaingo Fábrica de Trenes San Martín 1860an, CAFen aurrekoa zena. XX. mendean La Papelera Española sortu zen Errenterian 1902an. 1906an Arrasaten Unión Cerrajera eta 1920an Alfa, joste-makinak egiten zituen lantegia sortu siren. Lantegi horiek, oro har, txikiak ziren, bertako kapitalarekin sortzen ziren eta langileak gipuzkoarrak izaten ziren.

Araban eta Nafarroan, eta bereziki Ipar Euskal Herrian, industrializazioa ez zen XX. mende erdialdera arte hasi. Salbuespen bakarra Baionako Forge de l’Adour (1884) izan zen, Bizkaiko burdina eta Ingalaterrako kokea erabiltzen zituena. 

Vienako Kongresuaren ondoren, ideia liberalak eta nazionalistak aise zabaldu ziren Europako testuinguru berrian. Matxinadak fenomeno arrunta bihurtu ziren, bereziki arazo sozioekonomikoak zeuden lurraldeetan.

• 1820KO IRAULTZAK

Iraultza-sail horietako lehena Espainian gertatu zen 1820an. 1812an konstituzio liberala adostu zuten (Cadizeko Konstituzioa), baina Vienako Kongresuaren ondoren, Fernando VII.a erregeak Konstituzioari entzungor egin zion. 1820an Riego jeneralaren gidaritzapean altxamendu militarra egon zen ideia liberalak berrezartzeko helburuarekin, eta Fernando konstituzioa onartzera behartu zuten. 1823an Veronako Biltzarrak soldadu frantsesak (San Luiseko 100.000 semeak) bidali zituen Fernandoren agintea berrezartzeko eta matxinoak garaitzeko.

Hala eta guztiz ere, ideia liberalak azkar zabaldu ziren Portugal, Napoles, Piemonte eta estatu alemaniar batzuetan zehar, baina toki guzti horietan armadak iraultzak zapaldu zituen.

1812an greziarrak turkiar otomandar menderatzaileen aurka matxinatu ziren —Grezia turkiarren inperioaren barruan zegoen—. Greziako Independentzia Gerrak 1829 arte iraun zuen eta 1832an Grezia estatu burujabetzat aitortu zen.

• 1830EKO IRAULTZAK

Frantzian 1830ean beste iraultza bat egon zen, ideia liberalek bultzatuta. “Uztaileko Iraultza” deritzaionaren bidez, Karlos X.a errege Borboi ultrakontserbadorea tronutik kendu eta liberalagoa zen Luis Filipe I.a errege izendatu zuten. Karlos absolutismoaren aldekoa zen eta Antzinako Erregimena berrezartzen saiatu zen, baina goi burgesia eta itzal handiko hainbat liberal haren aurka zeuden, eta herria haren aurka matxinatzera animatu zuten. Frantzia monarkia konstituzional bilakatu zen.

Belgika. Vienako Kongresuaren ondoren ezarritako Herbehereetako Erreinuak hegoaldean lurralde berri bat bereganatu zuen (egungo Belgika), katolikoa eta gehienbat frantsesez egiten zuena. Iparraldeak (egun Holanda) nederlanderaz egiten zuen eta protestantea (kalbinista) zen. 1830ean Bruselan matxinada hasi zen eta Belgikako independentziarekin amaitu zen (1831). Herrialde berriaren erregea Leopoldo I.a zen eta erregimen liberala ezarri zuen.

1815. urteaz geroztik, Poloniak “Poloniako Erreinua” zuen izena, baina errealitatean Errusiako Inperio handira anexionatua zegoen Nikolas I.a tsarraren gobernupean. 1831n Nikolasek tropa poloniarrak borrokatzera bidali zituen Frantziako eta Belgikako iraultzaileen aurka, baina poloniarrak iraultzaileen alde jarri ziren eta beren iraultza propioa hasi zuten! Errusiatik independente zirela aldarrikatu zuten, baina matxinada zapaldua izan zen eta Polonia are askatasun gutxiagorekin geratu zen.

Iraultza horien ondoren, gobernu liberalak Europa osoan zehar zabaldu ziren. Soilik Erdialdeko Europak, Alemaniako eta Italiako estatuek (Savoia ezik) eta Errusiako, Austriako eta Otomandar Inperioek jarraitu zuten absolutista izaten.

• 1848KO IRAULTZAK

1848. urtea urte berezia izan zen Europako historian, iraultzak eta altxamenduak nonahi eman baitziren. Historialariek urte horri “Nazioen Udaberria” deitzen diote. Aurreko iraultzetako faktoreez gain, honako hauek izan ziren kausak:

• Aurreko iraultza batzuk eragina izaten hasi ziren, Frantzian, esaterako.
• Absolutismoak indarra zuen herrialdeetan burgesia haren kontra altxa zen. Baina dagoeneko monarkia konstituzionala zuten herrialdeetan, politikari erradikalak —normalean proletarioak, demokratak deituak—  beren gobernu parlamentarioentzako aldaketa handiagoak nahi zituzten (sufragio unibertsala, besteak beste).
• Industrializazioaren ondorioz, gizartean aldaketa teknologikoak gertatzen ari ziren eta klase berri bat sortzen ari zen: proletariotza.
• Aldaketa teknologikoek ere prentsa hedatu zuten eta ideiak azkarrago eta gizarteko pertsona gehiagoren artean zabaltzen lagundu zuten.
• Nazionalismoak indarra hartzen ari ziren.
• Sozialismoa agertu zen eta azkar hazi zen Marxek eta Engelsek 1848an Manifestu Komunista argitaratu eta gero.
• Beste faktoreetako bat 1846an Europan izandako uzta kaxkarrak ziren. Horren ondorioz krisialdi ekonomikoa egon zen, eta nekazariengan eta langile-klase berriengan atsekabea eragin zuen.

1848ko iraultzak Europako erdialdeko eta mendebaldeko herrialde gehienetan gertatu ziren (Frantzia, Danimarka, Suedia, Suitza, Polonia, Belgika, Irlanda…), baita Hego Amerikako leku batzuetan ere, hala nola Brasilen. Altxamendu horietako batzuek elementu nazionalistak ere bazituzten, esaterako Italiako eta Alemaniako lurraldeetan.

Iturri gehiago: Iraultza burgesak