Ekonomia sektoreak – Infogunea

Nekazaritza eta abeltzaintza Euskal Herrian

Nafarroa Behereko eta Zuberoako ekonomian dute eragin handiena nekazaritzak eta abeltzaintzak. Isurialde kantauriar eta mediterraneoan aritzeko moduak desberdinak dira.

Isurialde kantauriarrean (Araba iparraldea, Bizkaia, Gipuzkoa, Nafarroa iparraldea, Lapurdi, Nafarroa Beherea eta Zuberoa), abeltzaintza garrantzitsuagoa da nekazaritza baino. Baserriak hegoaldean, hau da, isurialde mediterraneoan, baino txikiagoak izaten dira, eta batez ere behiak eta ardiak hazten dituzte, esnea eta okela ekoizteko. Larrez inguratuta daude, eta, tarteka, ganaduarentzako bazka produzitzeko soroak ere gertu izaten dituzte. Orografiaren ondorioz, hegoaldea baino gutxiago mekanizatutako eremua da isurialde kantauriarra.

Isurialde mediterraneoan, hau da, Arabako eta Nafarroako erdialdean eta hegoaldean, nekazaritzak garrantzi handiagoa du abeltzaintzak baino. Batez ere zerealak, mahastiak eta baratzeak lantzen dituzte. Ganaduari dagokionez, Araban hegazti-hazkuntza da nagusi; Nafarroan, berriz, zerri-hazkuntza.

Euskal Herriko Industrializazioa

Industrializazioa oso garrantzitsua izan zen Euskal Herrian, baina ez zen ez leku guztietan ezta garai berean ere gertatu. Hala ere, ezaugarri komun batzuk egon ziren. Industria Iraultza poliki garatu zen eta Bizkaian XIX. mende erdialdean, Gipuzkoan XIX. mende amaieran eta Araban eta Nafarroan XX. mende erdialdean hasi zen.

Atzerriko kapitalari, portuak eta banku-sare berriak zabaltzeari eta trenbidearen ondorioz sortutako azpiegitura berriei esker Bizkaia azkar garatzen hasi zen. Euskal Herriko lehenengo burdin-faktoria modernoa Santa Ana de Bolueta, S.A. izan zen, 1841ean sortutakoa. 1859an Barakaldon Altos Hornos (Labe Garaiak) sortu zen eta ia jarraian Bilbo inguru osoa industrializatu zen. 1870erako Bizkaia Europako burdin esportatzaile handiena zen. Burdin-esportazioek eta trenbide-konpainiek Bizkaiko burgesia industrialari aberastasuna eta boterea eman zioten. Merkataritza-jarduera sustatu egin zen eta mende amaieran ontziola garrantzitsuak sortu ziren Sestaon (Astilleros de Sestao, Euskalduna de Construcción y Reparación de Buques); 1902an Altos Hornos de Vizcaya altzairu-fabrika handia eta garrantzitsua sortu zen. XIX. mende amaiera eta XX. hasiera aldera, Euskal Herriko eta Espainiako beste lurraldeetako jende asko Bizkaiko industriaguneetara joan zen bizitzera.

Gipuzkoan, industrializazioa bestelakoa izan zen. Zenbait burdingintza-lantegi baziren, baina ekoizpen-eredu horrekin lotutako beste industria batzuk agertu ziren. Industria gehienak XIX. mende amaieratik aurrera sortu baziren ere, beste batzuk XIX. mende erdialdean sortu ziren, esaterako Bergarako ehungintza-industria —Algodonera San Antonio 1846an—, Oria inguruko paper-industria —La Esperanza Tolosan 1841ean— eta Beasaingo Fábrica de Trenes San Martín 1860an, CAFen aurrekoa zena. XX. mendean La Papelera Española sortu zen Errenterian 1902an. 1906an Arrasaten Unión Cerrajera eta 1920an Alfa, joste-makinak egiten zituen lantegia sortu siren. Lantegi horiek, oro har, txikiak ziren, bertako kapitalarekin sortzen ziren eta langileak gipuzkoarrak izaten ziren.

Araban eta Nafarroan, eta bereziki Ipar Euskal Herrian, industrializazioa ez zen XX. mende erdialdera arte hasi. Salbuespen bakarra Baionako Forge de l’Adour (1884) izan zen, Bizkaiko burdina eta Ingalaterrako kokea erabiltzen zituena.

XIX. mendeko iraultzak

Vienako Kongresuaren ondoren, ideia liberalak eta nazionalistak aise zabaldu ziren Europako testuinguru berrian. Matxinadak fenomeno arrunta bihurtu ziren, bereziki arazo sozioekonomikoak zeuden lurraldeetan.

1820KO IRAULTZAK

Iraultza-sail horietako lehena Espainian gertatu zen 1820an. 1812an konstituzio liberala adostu zuten (Cadizeko Konstituzioa), baina Vienako Kongresuaren ondoren, Fernando VII.a erregeak Konstituzioari entzungor egin zion. 1820an Riego jeneralaren gidaritzapean altxamendu militarra egon zen ideia liberalak berrezartzeko helburuarekin, eta Fernando konstituzioa onartzera behartu zuten. 1823an Veronako Biltzarrak soldadu frantsesak (San Luiseko 100.000 semeak) bidali zituen Fernandoren agintea berrezartzeko eta matxinoak garaitzeko.

Hala eta guztiz ere, ideia liberalak azkar zabaldu ziren Portugal, Napoles, Piemonte eta estatu alemaniar batzuetan zehar, baina toki guzti horietan armadak iraultzak zapaldu zituen.

1812an greziarrak turkiar otomandar menderatzaileen aurka matxinatu ziren —Grezia turkiarren inperioaren barruan zegoen—. Greziako Independentzia Gerrak 1829 arte iraun zuen eta 1832an Grezia estatu burujabetzat aitortu zen.

1830EKO IRAULTZAK

Frantzian 1830ean beste iraultza bat egon zen, ideia liberalek bultzatuta. “Uztaileko Iraultza” deritzaionaren bidez, Karlos X.a errege Borboi ultrakontserbadorea tronutik kendu eta liberalagoa zen Luis Filipe I.a errege izendatu zuten. Karlos absolutismoaren aldekoa zen eta Antzinako Erregimena berrezartzen saiatu zen, baina goi burgesia eta itzal handiko hainbat liberal haren aurka zeuden, eta herria haren aurka matxinatzera animatu zuten. Frantzia monarkia konstituzional bilakatu zen.

Belgika. Vienako Kongresuaren ondoren ezarritako Herbehereetako Erreinuak hegoaldean lurralde berri bat bereganatu zuen (egungo Belgika), katolikoa eta gehienbat frantsesez egiten zuena. Iparraldeak (egun Holanda) nederlanderaz egiten zuen eta protestantea (kalbinista) zen. 1830ean Bruselan matxinada hasi zen eta Belgikako independentziarekin amaitu zen (1831). Herrialde berriaren erregea Leopoldo I.a zen eta erregimen liberala ezarri zuen.

1815. urteaz geroztik, Poloniak “Poloniako Erreinua” zuen izena, baina errealitatean Errusiako Inperio handira anexionatua zegoen Nikolas I.a tsarraren gobernupean. 1831n Nikolasek tropa poloniarrak borrokatzera bidali zituen Frantziako eta Belgikako iraultzaileen aurka, baina poloniarrak iraultzaileen alde jarri ziren eta beren iraultza propioa hasi zuten! Errusiatik independente zirela aldarrikatu zuten, baina matxinada zapaldua izan zen eta Polonia are askatasun gutxiagorekin geratu zen.

Iraultza horien ondoren, gobernu liberalak Europa osoan zehar zabaldu ziren. Soilik Erdialdeko Europak, Alemaniako eta Italiako estatuek (Savoia ezik) eta Errusiako, Austriako eta Otomandar Inperioek jarraitu zuten absolutista izaten.

1848KO IRAULTZAK

1848. urtea urte berezia izan zen Europako historian, iraultzak eta altxamenduak nonahi eman baitziren. Historialariek urte horri “Nazioen Udaberria” deitzen diote. Aurreko iraultzetako faktoreez gain, honako hauek izan ziren kausak:

Aurreko iraultza batzuk eragina izaten hasi ziren, Frantzian, esaterako.
Absolutismoak indarra zuen herrialdeetan burgesia haren kontra altxa zen. Baina dagoeneko monarkia konstituzionala zuten herrialdeetan, politikari erradikalak —normalean proletarioak, demokratak deituak— beren gobernu parlamentarioentzako aldaketa handiagoak nahi zituzten (sufragio unibertsala, besteak beste).
Industrializazioaren ondorioz, gizartean aldaketa teknologikoak gertatzen ari ziren eta klase berri bat sortzen ari zen: proletariotza.
Aldaketa teknologikoek ere prentsa hedatu zuten eta ideiak azkarrago eta gizarteko pertsona gehiagoren artean zabaltzen lagundu zuten.
Nazionalismoak indarra hartzen ari ziren.
Sozialismoa agertu zen eta azkar hazi zen Marxek eta Engelsek 1848an Manifestu Komunista argitaratu eta gero.
Beste faktoreetako bat 1846an Europan izandako uzta kaxkarrak ziren. Horren ondorioz krisialdi ekonomikoa egon zen, eta nekazariengan eta langile-klase berriengan atsekabea eragin zuen.

1848ko iraultzak Europako erdialdeko eta mendebaldeko herrialde gehienetan gertatu ziren (Frantzia, Danimarka, Suedia, Suitza, Polonia, Belgika, Irlanda…), baita Hego Amerikako leku batzuetan ere, hala nola Brasilen. Altxamendu horietako batzuek elementu nazionalistak ere bazituzten, esaterako Italiako eta Alemaniako lurraldeetan.

Iturri gehiago: Iraultza burgesak

Industria Iraultzak

Lehenengo Industria Iraultza

Lehenengo Industria Iraultza ia soilik Ingalaterran gertatu zen eta Bigarren Industria Iraultza Europako beste herrialdeetara eta AEB eta Japonia bezalako herrialdeetara zabaldu zen. Hirugarrena, XX. mende erdialdean izandakoa, kolonia ohietan hedatu zen eta garatutako herrialdeen (Europaren, AEBen…) industria mota aldatu zuen ordenagailuen sorreraren ondorioz.

Lehenengo Industria Iraultza antolatu gabeko langileek Ingalaterran garatutako ehungintzan oinarritu zen hasieran. XVIII. mendea baino lehen, ehungintza etxeko ekoizpen-sisteman oinarrituta zegoen. Baina Ingalaterrako biztanleria azkar hazten hasi zen XVIII. mendean eta arropa ekoizteko beharra handitu zen. Arropa Indiatik inportatutako kotoiarekin egiten zen.

Hainbat asmaketek kotoiaren ekoizpena azkartu zuten eta azkarrago eta merkeago ekoizten hasi ziren. Berrikuntzarik handiena James Watten lurrun-motorra (1786) izan zen, kotoi-errotetan lurrunaren energia erabiltzen baitzuen. Lehenengo Industria Iraultzaren beste elementu garrantzitsu bat ikatza izan zen, lurruna ikatza erreaz lor zitekeelako.

Energia-iturrien aldaketa garrantzitsu horrek ondorio handiak izan zituen. Aldaketa hori gabe mundua ez zatekeen garatu den bezala garatuko. Lurrun-motorrik gabe, ikatza ez zatekeen hain erraz aterako. Ondoren, lurrun-motorra kotoi-errotetan, lurrun-ontzietan, lurrun-traktoreetan eta burdina eta altzairua egiteko labeetan erabiltzen hasi ziren. Lurrun-motorraren garapenak gizartearen itxura aldatu zuen, errotak edo lantegiak ez zirelako ur ondoan egon behar nahitaez.

Bigarren Industria Iraultza

Bigarren Industria Iraultzan, industriako energia-iturrietan funtsezko aldaketa gertatu zen. Kausa-ondorioei dagokienez, makinak biderkatu ziren heinean, energia gehiago beharrezkoa zen. Gehienbat langile espezializatuak zeuden eta sindikatuetan antolatuta zeuden. Ez zegoen ikatz nahikorik, beraz, poliki-poliki, petrolioa erabiltzen hasi ziren. Autoa asmatu zen eta, harekin batera, baita petrolioaren eskaera handitu zen. Autoaren asmaketak iraultza ekarri zuen garraiobideetan eta horrek, era berean, industria eta merkataritza berriak bultzatu zituen. Altzairua, esaterako, makinetan, trenbideetan, ontzietan, autoetan, burdinazko eraikinetan… behar zen. Gero eta industria-eskualde eta lantegi gehiago sortu zirenez, kapital gehiago behar zen eta, ondorioz, banketxeak handitu ziren. Elektrizitateari dagokionez, ekoizpen-elektrikoaren oinarriak Michael Faraday ingelesak ezarri zituen 1831ean, baina bonbilla Thomas Edison ipar amerikarrak asmatu zuen 1879an. Urte berean, lehenengo energia-estazio komertziala ireki zen San Franciscon (AEB). 1900eko hamarkadaren hasieran etxerako hainbat gailu elektriko asmatu ziren (labea, xurgagailua, garbigailua) eta horiek mundua goitik behera aldatu zuten.

Izan ere, Britainia Handiarekin lehiatzen hasi ziren Ipar Amerika eta Alemania bezalako industria-botere berrien sorrera izan zen Bigarren Industria Iraultzaren ezaugarri nagusia. 1870ean, Alemaniako estatua eratu zenean, Rhin eta Ruhrreko bailarek ikatz asko zuten. Horrek burdin eta altzairu-industria suspertu zuten, baina baita industria kimikoa ere, tindagaietan eta aspirinan oinarritua zegoena. Bayer enpresa protagonista nagusi bilakatu zen, eta XIX. mende amaierarako, Alemania industria kimikoko munduko nagusia zen eta munduan zehar lantegiak ezarri zituen.

Enpresak kokatzeko faktoreak: kapitala

Kapitala (dirua, eraikinak, makineria … beharrezkoa da enpresa bat sortzeko.

Kapitala, banako pribatuek jar dezakete (enpresa pribatuak sortuz) edo Estatuak (Estatuaren edo erakunde publikoen enpresak).

Enpresa pribatuak banakakoak izan daitezke (pertsona bakar batek jartzen du kapitala) edo kolektiboak (pertsona askok jartzen dute kapitala). Bigarren kasuan, kooperatiba (sozietate kooperatiboa) edo sozietate anonimoa izango da.

Publikoa

Gobernua (edo beste erakunde publiko bat) da enpresaren jabea. Gehienetan langileak funtzionarioak izaten dira. Ospitale eta eskola publikoetan edo administrazioko beste alorretan lan egin dezakete.

Pribatua

Jabe bakarra. Pertsona bakarrarena da enpresa. Jabe horrek hartzen ditu enpresari dagozkion erabaki guztiak, eta irabaziak eta galerak ere bere gain hartzen ditu.
Kooperatiba. Helburu bera duen talde batek osatzen du. Helburu hori ekonomikoa, kulturala edo soziala izan daiteke. Bazkidetza boluntarioa da eta edonor egin daiteke bazkide. Taldean edo kooperatiban sartzerakoan, bazkide bakoitzak kopuru berbera ordaintzen du. Erabakiak hartzerakoan, berriz, “langile bat, boto bat” printzipioari jarraitzen zaio.
Sozietate anonimoa. Enpresa honetako hasierako kapitala akzioetan banatuta dago. Erabaki nagusiak akziodunen batzarretan hartzen dira, eta, kideek, zenbat akzio, hainbeste boto izango dituzte. Irabaziak ere modu berean banatzen dira, hau da, akzio kopuruaren arabera. Galerak baleude, akziodunek akzioak erosterakoan jarritako dirua baino ez lukete galduko.

Enpresak kokatzeko faktoreak: gobernuaren laguntza

Gobernuak enpresa bati proiektua finantzatzen, mailegua merkeagoa lortzen, lantegia eraikitzen edo langile berriak trebatzen lagundu diezaioke. Zergak ere murriztu diezazkioke (lur-eremuen edo irabazien gainekoak) edo arauak malgutu (adibidez, ingurumenarekin zerikusia dutenak).

Desindustrializatu den eremu batean lanpostu asko galdu badira, gobernuek edo Europar Batasunak esku har dezakete, ingurua eta bertako biztanleen bizi-kalitatea hobetze aldera. Kasu horietan, diru-laguntzen eta beste hobarien bidez, enpresak eremu horretan kokatzen sustatu dezakete.

Esaterako, Europa ekialdeko herrialdeetan, Errumania, Polonia, Eslovenia, Txekiar Errepublika eta Eslovakia mota honetako onurak izaten hasi ziren 2004tik, Europar Batasunean sartu zirenetik, alegia. Herrialde horiek teknologia aldetik garatu gabe daude eta laguntza handia ari dira jasotzen egituratu eta lehiakor bilakatzeko.

Enpresak kokatzeko faktoreak: merkatua

Mendez mende, lantegiak merkatutik gertu egotea faktore garrantzitsuenetako bat izan da, batez ere produktu galkorren kasuan.

Lantegi moderno asko ere jende asko bizi den inguruetan kokatzen saiatzen dira. Izan ere, gaur egungo industriek merkatu handiak behar dituzte euren produktuak saltzeko.

Industria mota batzuk kontsumitzaileak dauden lekutik gertu kokatzen dira hainbat

Zenbait salgai galkorrak direlako (eguneko ogia, adibidez)
Beste batzuk (ehungintza, altzarigintza edozein lekutan koka daitezke, baina askotan hirietatik gertu kokatzen dira, merkatutik eta langileengandik hurbil.

Enpresak kokatzeko faktoreak: garraioa eta komunikazioa

Industria motaren arabera, lantegira lehengai astunak edo arinak eraman beharko dira, baita ekoitzitako produktuak merkatura ere. Beraz, garraio-sare batetik edo merkatutik gertu egotea faktore garrantzitsua izan

Ekoitzitako produktuak merkaturatu egin behar dira eta garraio-gastua handia izan daiteke. Merkatua urrun egon daiteke edo garraio gastuak eragin handia izan dezake produktuaren prezioan, gehienbat bolumen handiko produktuen kasuan, adibidez,
Produktu batzuk garraiatzea oso arriskutsua izan daiteke, azido sulfurikoa,
Goi-teknologiako enpresek autobideetatik edo bide egokietatik hurbil egon nahi izaten dute, baita aireportutik hurbil ere, nazioarteko lotura bertan izateko.

Enpresak kokatzeko faktoreak: langileak

Enpresa batek behar duen langile kopurua eta euren kalifikazioa oso faktore garrantzitsuak izan daitezke lantegia non kokatu erabakitzeko.

Enpresa batzuek, esaterako goi-teknologiako lantegiek, kalifikazio altuko eta ondo trebatutako langileak behar dituzte. Horren ondorioz, ikerketa guneetatik edo unibertsitateetatik gertu kontatzen dira.

Beste enpresa batzuek, adibidez ehungintzakoek, normalean kalifikazio gabeko langileak behar dituzte. Beraz, lantegi asko langileen soldatak baxuak diren eta langileen eskubideak murriztuta dauden herrialdeetan kokatzen dira.

Herrialde garatuetan lan-orduak kontrolatuta daude eta langileen eskubideak, adibidez elkartzeko edo greba egiteko eskubideak, onartuta. Langileek ordaindutako oporrak izaten dituzte, langabeziaren onurak eta osasun asegurua.

Garatzeko bidean dauden herrialdeetan, berriz, lan-egunak oso luzeak dira, oso atseden gutxi izaten dute eta osasun eta segurtasun baldintza minimoak ez dira errespetatzen. Soldatak ere oso baxuak dira, eta langileek gehienetan ez dute langabeziako onurarik eta osasun asegururik jasotzen.

Europa ekialdeko herrialdeetan (Errumania, Polonia, Eslovenia, Txekiar Errepublika eta Eslovakia) esaterako, 2004az geroztik, Europar Batasunean sartu zirenetik, langileak onura horiek izaten hasi dira. Euren hezkuntza-mailaren ondorioz, langile trebatuak dira, baina soldata baxuak dituzte.

Txinan eta Indian, Erresuma Batuan baino % 25 merkeagoa da ustiapen gastua. Gaur egun, gero eta gehiago nahi izaten dira produktu merkeak, adibidez, ehungintzan eta elektronika. Gainera, Txinak eta Indiak eskulan ugari dute.

Enpresak kokatzeko faktoreak: energia

Energia-iturriak beharrezkoak dira makinak martxan jartzeko, eta, zenbat energia behar den kontuan hartuta, enpresa baten kokapena energia-iturrien gertutasunaren arabera alda daiteke. Izan ere, energia ikaragarri behar bada, aurreztu nahi izanez gero, enpresa energia-iturritik gertu kokatzea beharrezkoa izango da.

Gaur egun, energia-iturrien gertutasuna ez da faktore erabakigarria izaten. Hala ere, energia kontsumoa, gehienetan elektrizitatea, oso altua bada, enpresek hainbat herrialdetako elektrizitatearen prezioari erreparatzen diote non kokatu erabaki aurretik.

Bi energia-iturri mota daude:

a) ez-berriztagarriak: petrolioa, gasa, ikatza, uranioa… Lurrean energia hauetako kantitate jakin batzuk daude eta, kontsumitu ahala, gutxitzen doaz; noizbait agortzeko arriskua ere bada. Gainera, erregai horiek asko kontsumitzeak kutsadura handia sortzen du.

b) berriztagarriak edo alternatiboak; energia-iturri naturalak eta amaiezinak dira (energia hidroelektrikoa, eguzki-energia, marea- eta olatu-energia, eolikoa, biomasa…).

Gaur egun, gehien erabiltzen diren energia-iturriak hauek dira: ikatza, petrolioa, gasa, ura eta energia nuklearra.

Garai batean, ikatza zen gehien erabiltzen zen energia-iturria, baita egur-ikatza eta egurra ere. Gaur egun, berriz, askoz gutxiago erabiltzen da. Batez ere zentral termikoetan erabiltzen da elektrizitatea sortzeko. Industria kimikoan ere baditu beste erabilera batzuk, esaterako, plastiko edo desinfektatzaileak ekoizteko.

Herrialde ekoizle nagusiak: Txina, AEB eta India.

Petrolioa hainbat substantziaren nahasketa da eta, destilatuta, honako erregaiak sortzen dira: gasolina, kerosenoa, gasolioa eta parafina. Horietako batzuk ibilgailu motordunek erabiltzen dituzte. Petrolioak ikatzaren lekua hartu du esparru askotan, berokuntzan esaterako. Ikatzak bezala, petrolioak ere baditu beste erabilera batzuk industria kimikoan, adibidez, plastikoen fabrikazioan.

Herrialde ekoizle nagusiak: Saudi Arabia eta Errusia.

Gasa, energia-iturri moduan, gero eta gehiago erabiltzen da. Ikatzak edo petrolioak baino kutsadura gutxiago sortzen du.

Herrialde ekoizle nagusiak: Errusia, AEB eta Kanada.

Energia hidraulikoa batez ere elektrizitatea sortzeko erabiltzen da. Urtegietan edo anteparetan pilatutako ura askatzean, turbinak martxan jartzen dira eta elektrizitatea sortzen dute. Energia mota hau oso erabilgarria da inguru menditsuetan.

Herrialde ekoizle nagusiak: Kanada, Brasil, AEB, Txina eta Errusia.

Energia nuklearra atomoko nukleoa zatitzean sortzen da; prozesu horri fisio nuklearra esaten zaio. Nukleoaren fisioaren (zatitzearen) eraginez, beroa sortzen da eta bero horrek ura bihurtzen du ur-lurrun. Ur-lurrun horrek elektrizitatea sortzen duten turbinak martxan jartzen ditu. Arriskuak daude energia nuklearra sortzeko prozesuan, horietan guztietan nabarmenena ingurumena erradioaktibitatez kutsatzea da.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Frantzia eta Japonia.

Energia-iturri berriztagarriak

Gaur egun gehien erabiltzen diren energia-iturriek arazoak sortzen dituzte. Energia fosilak deritzatenak (ikatza, petrolioa eta gasa), gehiegi erabiltzen direnez, bukatzen ari dira, eta, gainera, kutsadura handia sortzen dute. Energia berriztagarri edo alternatiboak, berriz, ez dira behar beste erabiltzen, eta gehiago erabili behar ditugu, batetik, kutsadura murriztu behar delako eta, bestetik, fosilak agortzen ari direlako. Hemen dituzue energia alternatibo batzuk:

Eguzki-energia: eguzkiaren argia elektrizitate bihurtzen da, gehienbat zelula edo plaken bidez. Arazo nagusia da plakak garestiak direla. Zenbat eta gehiago erabili, orduan eta merkeago izan daitezke.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Alemania, Australia eta Kanada.

Marea- eta olatu-energia: zenbait lekutan, marea aldaketak energia sortzeko aprobetxatzen duten instalazioak eraiki dira. Olatuek ere energia handia sor dezakete, baina ez dira kontrolatzen errazak eta, gainera, elektrizitatea sortzeko ekipoak puska ditzakete.

Herrialde ekoizle nagusiak: Frantzia, Erresuma Batua eta Kanada.

Energia geotermikoa: planetaren lurrazalaren azpian dauden harriak bero egoten dira. Leku batzuetan, lurra zulatuta harri beroak aurki daitezke, eta bero hori ura berotzeko eta elektrizitatea sortzeko erabil daiteke.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Filipinak eta Mexiko.

Energia eolikoa: haize-turbina modernoek (haize-errotak) haizearen energia erabiltzen dute elektrizitatea sortzeko. Gaur egun, energia-iturri hori munduko hainbat lekutan erabiltzen da. Adibidez, Nafarroan oso ugariak dira haize-errotak.

Herrialde ekoizle nagusiak: Alemania, Espainia, AEB eta Danimarka.

Biomasa: energia hau iturri biologikoetatik sortzen da, adibidez, uztetako hondakinetatik, animalien simaurretik, landareak filtratzean sortutako hondakinetatik eta etxeko zaborren errefusatik (baldin eta zati organikoa aldez aurretik bereizi ez bada).

Horiek guztiek, hartzidura prozesuaren ondorioz, metano gasa isurtzen dute. Isurkin hori edukiontzietan gordetzen da, eta, beste hainbat gasen moduan, berokuntzarako edo elektrizitatea sortzeko erabil daiteke.

Herrialde ekoizle nagusiak: AEB, Frantzia eta Suedia.